Stikstof
Stikstof (lat. Nitrogenium, dt. Stickstoff) is n chemisk Element mäd Symbol N un Atomnummer 7. Stikstof is n Nit-Metal uut ju Stikstofgruppe (Gruppe Va). Loose Atome fon dit Element sunt gjucht reaktiv un ferbiende sik fluks mäd uur Stikstofatome. Hierbie wäd maasttied Distikstof bilged (N2 of molekulare Stikstof), wät ju gewöönelke Ärschienengsfoarm fon Stikstof is. Ap Ruumtemperatuur befint N2 sik in Gasfoarm. (Sjuch uk bi molekulare Stikstof).
| Oainskuppe | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Algemeen | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Noome, Symbol, Oardnengstaal | Stikstof, N, 7 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Serie | Nitmetal | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Gruppe, Periode, Blok | 15, 2, p | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Uutsjoon | Faaweloos Gas | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Massenandeel an ju Äidhülle | 0,03 % | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomar | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Atommasse | 14,0067 u | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomradius (bereekend) | 65 (56) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Kovalenten Radius | 75 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Van-der-Waals-Radius | 155 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronekonfiguration | [He]2s22p3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektrone pro Energieniveau | 2, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. Ionisierungsenergie | 1402 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. Ionisierungsenergie | 2856 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. Ionisierungsenergie | 4578 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 4. Ionisierungsenergie | 7475 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 5. Ionisierungsenergie | 9445 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Physikalisk | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Aggregoattoustand | gasfoarmich | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Modifikationen | 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Kristallstruktuur | hexagonoal | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Tichte | 1,2506 kg · m−3 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Mohshädde | neen (Gas) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Magnetismus | diamagnetisk | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Smiltpunkt | 63,14 K (−210,01 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Sjoodepunkt | 77,35 K (−195,80 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Molar Volumen | 22,42 · 10−3 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Ferdampengswaarmte | 5,5856 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Smiltwaarmte | 0,7208 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Skalgauegaid | 334 m/s bei 298,15 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Spezifiske Waarmtekapazität | 1040 J/(kg · K) bei 298 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektriske Laitfäiegaid | 0 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Waarmtelaitfäiegaid | 0,02598 W/(m · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Chemisk | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Oxidationstoustande | −3, 1, 2, 3, 4, 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Oxide (Basizität) | N2O, NO, N2O3, NO2, N2O5 (stäärk suur) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Normoalpotentioal | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegativität | 3,04 (Pauling-Skala) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Isotope | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| NMR-Oainskuppe | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Sicherhaidswaiwiesengen | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Gefoarstofkänteekenge | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| R- und S-Sätze | R: Foarloage:R-Sätze | ||||||||||||||||||||||||||||||
| S: Foarloage:S-Sätze[1] | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Sowied muugelk un gebruukelk, wäide SI-Eenhaide ferwoand. Wan nit uurs fermäärkt, jäilde do anroate Doaten bie Standoardbedingengen. | |||||||||||||||||||||||||||||||
Loose Atome Stikstof wäide uk in statu nascendi naamd.
Äntdäkkenge
BeoarbaidjeFerbiendengen fon Stikstof as Salpäiter wieren al in dät Oaler bekoand. Do Alchemiste kaanden Salpäitersüüre unner dän Noome aqua fortis, kräftich Woater. Ju Miskenge fon Salpetersüüre un Soaltsüüre waas bekoand unner dän Noome aqua regia, Köönichswoater, deeruum dät dät instande waas sogoar Gould aptoulöösen. Ju Äntdäkkenge fon dät Element an sik gungt tourääch ap Daniel Rutherford in 1772. Hie naamde dät noxious air, schoadelke Luft, deeruum dät ju Flamme deeroun ärläsket. Uk die seelter Noome Stikstof wiest deerap wai, dät n Fersäiksdiert fersmuurt, wan dät in puuren Stikstof stoald wäd. Uum jusälge Tied studierden uk Carl Wilhelm Scheele, Henry Cavendish un Joseph Priestley Stikstof unner Benaamengen as ferbaadende Luft un dephlogistisierde Luft.
Die Latienske Noome foar Stikstof is nitrogenium, do Griechen naamden dät nitron un dät Ägyptiske Woud is ntr, wat God betjut.
Anweendengen
BeoarbaidjeJu Anweendenge fon Stikstofferbiendingen is biesunners groot. Ammoniumferbiendengen un Nitroate sunt wichtige Kunstmjuksstoffe. Ammoniumnitroat an sik is ieuwenske n Kunstmjuksstof touhoope mäd n Koolewoaterstof as Dieselkrafstof of Kerosine as Koolestofwälle n fuul benutseden, billigen Sprängstof. Nitroate sunt uk Bestanddeel fon Schjootpulwer un Nitroglycerine, wät äntstoant uut ju Reaktion twiske Glyzerin un nitriersüüre (Salpäitersüüre plus Swieuwelsüüre), is n bekoanden Sprängstof. Zyanide wäide ferwoand in dän Bierichbau foar dät uutlooien fon Gould. Ammoniakwoater is bekoand as Hämmelmiddel. Ammoniak is die Gruundsleek foar ju Produktion fon Salpäitersüüre. Anilin, ne organiske Ferbiendenge mäd ne -NH2 Gruppe, is Gruundsleek foar ju Chemie fon fuul Faawestoffe. Stikstofoxyd NO spielt ne groote Rulle as Neurotransmitter, dät is tou tällen bie dät Fäärereeken fon Signoale fon ju eene Närwenzelle ätter ju uur. Buutendät wäd flüssigen Stikstof uk ferwoand uum besunners läige Temperatuure tou kriegen.
Stikstof in ju Biologie
BeoarbaidjeStikstof is n röäkloos un n faaweloos Gas, wät 78% fon ju Äidatmosphäre uutmoaket. Dät Gas bestoant uut two-atomige Moleküle N2 mäd ne tjoofooldige Biendenge, ju dät Molekül ne groote Stabilität rakt. Stikstof-Stikstof Biendengen un Stikstof-Koolestof Biendengen do Kätten bildje, kuume algemeen foar un sunt n wichtich Paat fon ju Organiske Chemie, man uk fon ju Biochemie. Stikstof is n weesentelk Element foar dät Lieuwend ap ju Äide. Aal Oaiwiete änthoolde Stikstof, deeruum dät do uut Aminsüüren bestounde. Uk Nukleinsüüren as DNA un RNA änthoolde Stikstof. Ju Biendenge fon Stikstof uut de Luft kon fon wäkke Organismen toustande broacht wäide, nämmelk do stikstofbiendende Bakterien. Flinnerkeblöitlere, as Soja un Boone lieuwje in Symbiose mäd do Organismen, do der in do Wuttelknollen ap do Plontewuttele sitte. Do maaste Plonten mouten oawers die noodweendige Stikstof uut de Gruunde apnieme, die deer truch Mjuksjen oane kuume skäl. Moonige Plonten sunt uk inne Loage, Stikstof uut ju Luft tou hoaljen. Sukke Plonten wäide mongs ap n Fäild säided un leeter, wan dät groote Plonten sunt, unnerplöiged. So kon me sunner Kunstmjuks Stikstof in dän Boudem brange un die Boudem wäd foar Nutsplonten beeter. Tou beoachtjen is deerbie, dät n Boudem, die n poor Jiere wäst laid, sik beeter ärhoald un me skäl uk an dät Wit fon't Minimum toanke. Die Stikstofkringloop is n wichtich Paat fon ju Biologie.