Uran

Dät Uran (lat.: Uranium) is n räätselhaft un uunbekoand Metal, dät do maaste Moansken goarnit tou sjoon kriege.

SIMS Massenspektrum fon do Isotope

Oainskuppe
Rn 5f3 6d1 7s2 92 U Periodensystem . . . . . . . . . . Klik ap sun litje Blok foar n uur Element
Algemeen
Noome, Symbol, Oardnengstaal	Uran, U, 92
Serie	Actinoide
Gruppe, Periode, Blok	Ac, 7, f
Uutsjoon	Säälwerwiet
Massenandeel an ju Äidhülle	3 · 10−4 %
Atomar
Atommasse	238,0289 u
Atomradius (bereekend)	138,5 (α-Uran) () pm
Kovalenten Radius	142 pm
Elektronekonfiguration	Rn 5f3 6d1 7s2
Elektrone pro Energieniveau
Physikalisk
Aggregoattoustand	fääst
Modifikationen	3
Tichte	19,16 g/cm3
Mohshädde	2,5–3
Smiltpunkt	1405 K (1132 °C)
Sjoodepunkt	4407 K (4134 °C)
Molar Volumen	m3/mol
Ferdampengswaarmte	422,6 kJ/mol
Smiltwaarmte	kJ/mol
Skalgauegaid	~3400 (long.), ~2000 (trans.) m/s bei 293 K
Waarmtelaitfäiegaid	27,6 W/(m · K)
Chemisk
Oxidationstoustande	3, 4, 5, 6
Oxide (Basizität)
Normoalpotentioal	−1,798 V (U3+ + 3e− → U)
Elektronegativität	1,2 (Pauling-Skala)
Isotope
Isotop NH t1/2 ZM ZE MeV ZP 232U {syn.} 68,9 a α & SF 5.414 228Th 233U {syn.} 1,592 · 105 a α 4,824 229Th 234U 0,0055 % 2,455 · 105 a α 4,774 230Th 235U 0,72 % 7,038 · 108 a α 4,398 231Th 235mU {syn.} ~25 min IT < 1 235U 236U in Spuren 2,342 · 107 a α 4,494 232Th 236mU {syn.} 121 ns SF (0,013 %) < 1 236mU {syn.} 120 ns IT (87 %) 2,750 236U SF (13 %) α (< 10 %) 7,322 232Th 237U {syn.} 6,75 d β− 0,519 237Np 238U 99,27 % 4,468 · 109 a α 4,198 234Th
Sicherhaidswaiwiesengen
Gefoarstofkänteekenge aus RL 67/548/EWG, Anh. I
T+ Gans giftich
R- und S-Sätze	R: Foarloage:R-Sätze
	S: Foarloage:S-Sätze
weitere Sicherheitshinweise
Radioaktvität
Radioaktiv Element Radioaktiv Element
Sowied muugelk un gebruukelk, wäide SI-Eenhaide ferwoand. Wan nit uurs fermäärkt, jäilde do anroate Doaten bie Standoardbedingengen.

Man dät häd Waareldgeskichte moaked. Foar uur twohunnert Jiere wuud et fuunen, man bolde uurelhunnert Jiere uunbeoachted lät, wil deer noch neen Ferweertenge foar waas. Däälich stoant dät Uran uur Gould un Diamanten, un ju Hoast, wier däälich mäd soacht wäd ätter do ferbuurgene Uranleegere, uurträft bie wieden dät Gouldfiewer in do fergeene Jierhunnerte.

Äntdäkkenge

Die Berliner Chemieprofessor Klaproth foont 1789 bie dät Unnersäiken fon Pik-blenden dät chemiske Element Nr. 92 un roate et dän Noome Uran. Et waas n säälwerskimmerjend, häd Metal, dät bie 1125 Groad smilt un wät lichter is as Platin. Der wuude dan fääststoald, dät dät Element in de Natuur bloot in ju Foarm fon Ferbiendengen vorkumt, maast tousommen mäd do Ertse fon do Metalle Kobalt, Säälwer un Wismut. Et wuud bruukt bie dät faawjen fon Glääs un Porselain. Leeter spielden Uransoalte in ju Glöiköärperhäärstaalenge ne Rulle, un toulääst ferwoande man et tou hädjen fon Metalle, insteede fon Wolfram.

Die frantsööske Physiker Becquerel foont 1896 truch n glukkelken Toufal, dät Uran Stroalen uutsoant. Düsse Stroalen hääbe äänelke Wierkengen as Röntgen-Stroalen. Jo moakje ju Luft rundhääruume elektrisk un konnen ne fotografiske Platte swot moakje, uk wän se in Papier ienwikkeld is, dät neen Lucht truch lät. Truch genaue Unnersäikenge fon ju gewonnene Stroalfäiegaid keem dät frantsööske Foarsker-Eehepoor Curie deerap, dät in do Urblieuwsele fon ju Pikblende noch uurs n chemisken Gruundstof weese moaste, die noch stäärker stroalde as dät Uran un dän et, wil die Stroal ap Latien Radius hat, dän Noome Radium roate.

Radioaktivität

As do ätterwiesed wuude, dät dät Radium truch Ferfal uut Uran äntstoant, wierbie Energie in Foarm fon Stroalenge fräi wäd - ne Beoboachtenge, ju man fon nu an gans algemeen "Radioaktivität" naamt, wuude dät Uran mäd aan Sleek berüümd. Al domoals fäng n fiewerhaft Säiken ätter uran-änthooldende Miniralien oun. Et roate oaber toueerst as Uranerts bloot ju Pikblende, dät is n weegen ju swotte Faawe un muskeligen Bruche so benaamde Mineroal. Et stuud in Joachimstal in Böhmen tou Ferföigenge, wier et as Ouruum bie dät Säälwergreeuwen foarkeem. Ju in Joachimstal föärderde Pikblende änthoalt nit moor as 1% skeen Uran un lääwert so an 3 duusendstel Gram Radium je Tunne Erts. Neen Wunner dät 1911 foar 1 Gram Radium 500 000 Maak betoald wuude. 1914 foont me in Noud-Amerikoa groote Leegere fon Karnotit - n Uran-Vanadiumerts - dät n Urangehalt fon 3 Prozent häd. 1925 wuude in dät Katanga-Gebiet fon Kongo n Leeger haager prozentige Pikblende fuunen. Die Pries foar Radium sonk bolde ap 250 000 Maak je Gram.

1930 wuuden noch grattere Leegere in Kanada, an den Grooten Boarensee fuunen. Dät Gebiet lait 50 km suudelk fon dän Polarzirkel un dät Bierichwierk wier dät föärderd wäd, häd mäd de Waareld bie Sumerdai blot Ferbiendenge truch Skipfoart un bie Winterdai bloot truch Luftfoartjuuge. Dät wäidige Erts moaket sogoar dän Transport truch de Luft betoald. Bit tou dät Jier 1940 wuuden Uranertse bloot weegen dät kostboare Element Radium föärderd.

Käädenkleeuwenge

Dan keem ju twäide äntskeedende Weendenge in ju Geskichte fon dät Element. 1938 un do Jiere deerap äntdäkten do Physiker, dät bie ne Beskjootenge fon dän Atomkääden fon Uran mäd elektrisk näitroale Geskosse, do Neutrone, die träfte Uran-Kääden explosionsartig ferfaalt. Deerbie äntstounde wier Neutrone, do nu fon sik uut wier as Geskosse wierkje un deerartig as ne Lawine anwoaksende Kättenreaktionen uutlööse, dät in gans kuute Tied alle Urankäädene ferfaale un gewaltige Energiemassen fräi wäide.

Wan 1 Kubikdezimeter fon ju Suurstofferbiendenge fon Uran, wieroun hie as Erts in ju Pikblende foarkumt, so eene Zertrümmerung uutsät wuude, so kuud deermäd ne Energiemasse wonnen wäide, ju genöigede, 1 Milionen Kubikmeter Woater 17 000 m hooch tou lichten. Dät is also ju Käädenkleeuwenge.