Kolumbien
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolumbien is n Lound in Suud-Amerikoa.
Geographie
BeoarbaidjeDät Lound wäd beskat fon...
- Panama un dän Atlantik (nieper: ju Karibiske See) in't Noud-Wääste,
- Venezuela in't Noud-Aaste / Aaste
- Brasilien in't Suud-Aaste
- Peru un Ecuador in dät Suud-Wääste
- dän Pazifik in dät Wääste
Midde truch dät Lound ferloope fon Noudaaste ätter't Suudwääste do Anden. Midde in do kolumbioanske Anden lait ap ne Hööchte fon 2640 Meetere uur ju See ju Haudstääd Bogotá. Truch n joopen Iensnit outränd fon dän Anden-Koum, tichte bie ju Kuste fon ju Karibiske See, lait dät Bierichlound Sierra Nevada de Santa Marta. Deer fiende sik do hoochste Bierge fon dät Lound, die Pico Cristóbal Colón un die Pico Simón Bolívar. Bee sunt 5775 Meetere hooch.
Ap ju Kustensiede fon do Bierge lait läich Lound, deelwiese mäd Sumpe un tropisken Rienwoold. Ju Binnenloundsiede fon do Anden deelt sik deer-ätter, ätter wäkke Äi (Orinoko of Amazonas) dät Woater oufljut. Orinokien, wier dät ätter dän Orinoko oufljut, is maast fon Fuchtige Savannen bestimt, wilst Amazonien fon tichte Rienwoolde bewoaksen is.
-
Ju Kolumbioanske Karibik-Kuste -
Loundsträite in do Anden, unner dän Cerro Bravo, aan Vulkoan fon moor as 4000 Meetere Hööchte.
Fergeenhaid
Beoarbaidje
Ap dän 20. Juli 1810 wuude in Bogotá ju uunouhongige Eerste Republik Kolumbien uutruupen. Ju bestuude, bit spoanske Troppen in'n Moai 1816 in Bogotá ienlooken un ju Moacht wierroakeden. Man deermäd wüülen sik do Uunouhongegaids-Striedere nit toufree reeke.
Ätter sowät n Jiertjaand fon Uunouhongegaids-Stried juun ju spoanske Kolonioal-Moacht begon ap dän 15. Februoar 1819 die separatistiske Kongress fon Angostura, wier do Uunouhongegaids-Striedere sik uur ju Näi-Oardenge ätter ju Uunouhongegaid fon do Rebätte beräide dieden. Ju Slacht fon Boyacá ap n 7. August 1819, ju do Troppen fon Simón Bolívar juun do Spaniere won, fäästigede ju Uunouhongegaid. Ap n 17. Dezember 1819 wuude ap dän Kongress al n Stoat mäd Noome República de Colombia gruunded, dät waas ne Fereenigenge fon Näi-Granada un Venezuela. Die Stoat briek al in 1830 stukken. Hie wäd däälich fon Histoorikere as Groot-Kolumbien beteekend, uumdät bit do noch moor Rebätte deer tou heerden, do däälich oaine Stoaten sunt: Venezuela, Ecuador un Panama. Die eerste Präsident waas die Uunouhongegaids-Strieder Simón Bolívar, die in masse Suudamerikoanske Stoaten bit däälich as Nasjonoal-Häld fierd wäd. Wät fon Groot-Kolumbien uurich bleeuw, hiet bit 1858 Republik Näigranada, ätters bit 1863 ju Granada-Konföderatsjoon, deer sunt do Fereende Stoaten fon Kolumbien uut foargeen, wier in 1886 ju Republik Kolumbien fon däälich ap ätterfoulgede.
Panama, dät in do 1830er un 1840er Jiere al wäkke Moale fersoacht hiede, uunouhongich tou blieuwen, bleeuw bit 1903 Deel fon Kolumbien. In 1903 suurgeden US-Troppen foar ju Uunouhongegaid fon Panama, uum n lichteren Ferhonnelengs-Partner foar dän Bau fon'n Panama-Kanoal tou kriegen.
In 1932 briek die Kolumbioansk-Peruoanske Kriech uut, uumdät Apstoundiske uut Peru dän Skeedferloop uut dän Ferdraach fon Salomón-Lozano nit ounnieme wüülen. Ju Regierenge fon Peru, ju sik eerste juun dän Apstound uutspreeken hiede, stoalde sik bolde ap ju Siede fon do Apstoundiske, as kolumbioanske Troppen intervenierden. Die Kriech broachte foar neen Siede Winst. Sowät twohunnert Suldoaten sunt ap bee Sieden stuurwen, do maaste truch Dschungel-Kroankhaide, sunner dät een Siede Winst uut dän Kriech luuke kuude. In 1933 roate dät n Woapenstilstound, in 1934 wuude Free sleeten.
In 1948 wuude Jorge Eliécer Gaitán möärend, die Präsidentskups-Kandidoat mäd do maaste Ounhongere. Sin Möärender Juan Roa Sierra wuude fon do dulle Massen fluks ätters sälwen uumebroacht, sodät wie nit wieten, wät sien Motiv waas. Wäkke kweede, hie waas maal, wäkke kweede, hie hiede n politisk Motiv. Die Moort oun Gaitán waas ju Uurseeke foar dän Burgerkriech La Violencia, die bit 1958 duurde. Ju liberoale un ju konservative Paatäi fon dät Lound stuuden sik in dän Burgerkriech juunuur. Die Generoal Gustavo Rojas Pinilla moakede in'n Juni 1953 n Militär-Putsch, uum dät Lound tou stabilisierjen. Ju Militärdiktoatuur, ju hie apgjuchte, duurde bit 1957. Mäd ju Nasjonoale Front, ne Eenegaids-Regierenge fon liberoale un konservative Politikere, ju in 1958 begon un bit 1974 duurde, eendede "La Violencia", die Burgerkriech twiske do bee Paatäie.
Daach is dät Bloudferjooten nit heel un aal tou Eende geen. In ju Tied fon "La Violencia" begonnen noch moor bewoapende Fer'eenigengen, foar hiere Seeke tou strieden, uk Drogenkartelle, un dwo dät Deelwiese bit däälich. N wichtigen Ärfoulch deer juun is die eendgultige Woapenstilstound twiske ju Regierenge un ju links-radikoale Guerilla-Troppe FARC-EP ap n 22. Juni 2016. Man dät rakt noch moor paramilitäriske Koppele.