Panamakanoal

Die Panamakanoal is ne kunstelke Ferbiendenge fon dän Pazifik un dän Atlantik twäärs truch ju Loundbrääch fon Panama, ju twiske Noud- un Suudamerikoa ferlopt. Die Kanoal wuude in 1914 eepend.

N Frachtskip in dän Panamakanoal

Niepere Beskrieuwenge

Koarte un Loangsprofil fon dän Kanoal

Uum deer truch tou kuumen, mouten do Skiepe ap ju atlantiske juust so as ju pazifiske Siede truch Slüüsen, uum ap ju Hööchte fon dän Kanoal fon sowät 26 Meetere uur ju See tou kuumen. Hie ferlopt foar n Deel in dän kunstelke Gatúnsee. Die See äntstuude fon 1907 bit 1913 truch Apstauenge fon dän Río Chagres, uum dän Kanoal in't Binnelound fon Panama ap een Hööchte tou hoolden. Fääre wäästelk lait die sonaamde Gaillard-Truchsnied, wier me Bierge fon sowät 90 Meetere Hööchte truchgreuuwen häd.

Stääde tichte bie do Iengonge fon dän Panama-Kanoal sunt: Colón ap ju atlantiske Siede un ju Haudstääd Panama-Stääd ap ju pazifiske Siede.

Dät rakt uk Brääge uur dän Kanoal.

Geskichte

Foar dän Bau

Ätterdät in 1492 Christoph Kolumbus as eersten Europäer ätter do Wikingere wier ätter Amerikoa keemen waas, duurde dät nit loange, dät die näie Kontinent fääre ärfoarsked wuude. In 1513 koom die Äntdäkker Vasco Núñez de Balboa as eersten ätter dät Pazifik-Ouger fon ju Lound-Äängte fon Panama.

Ju eerste Idee foar n Kanoal truch ju Lound-Äängte fon Panama koom dan fon Kaiser Koarl V. fon't Hillige Roomske Riek, die uk spoansken Köönich waas (as Koarl I.) in't Jier 1523. In 1527 soachte Hernando de la Serna in dän Apdraach fon dän Kaiser un Köönich n goadelke Ferloop foar dän Kanoal. Hie foont wäil hääruut, wo me mäd Boot uur do Äien truch groote Deele fon dät Lound kuume kuude un wier me uur Lound moaste. In 1529 oarbaidede die Alvarado de Saavedra Colon een Projekt uut. Man deer wuude niks uut.

In do Jierhunnerde deer ätter hääbe uk al wäkke uur n Kanoalbau ättertoacht. Besunners Alexander von Humboldt, die fon 1799 bit 1804 tou Latien-Amerikoa ärfoarskede, befoatede sik mäd ju Seeke. Johann Wolfgang von Goethe fermoudede al in 1827, dät die "jugendliche Staat" (as hie dät kwad) fon do Fereende Stoaten fon Amerikoa dän Kanoal baue skuul.

Eerste Bauphase

Ätter dän Ärfoulch fon dän Suez-Kanoal sunt frantsööske Sälskuppe al in 1881 mäd dän Kanoalbau in dät domoalige noudelke Kolumbien ounfangd, man deer geen fuul fail. Geologiske Unnersäikenen wieren ferkierd, masse Oarbaidere sunt oun Malaria stuurwen un Eende 1888 waas neen Jäild moor deer. So wuude in 1889 ju Oarbaid foar't eerste ienstoald. Dät roate deeruum groot Skändoal un masse Politikere moasten touräächtreede.

Twäide Bauphase

Bau fon dän Panama-Kanoal in't Jier 1904

In 1894 uurnoom ne Apfangsälskup dän heele Komplex un ferkoopede him in 1902 oun do Fereende Stoaten fon Amerikoa, uumdät die US-Senator John Coit Spooner sin Präsident Theodore Roosevelt fon dät Foarhääben uurtjuuge kuude. Do Fereende Stoaten aaskeden fon Kolumbien, ju Loundäängte fon Panama outoutreeden, uumdät jo toachten, dät jo so beeter mäd dän Kanoal kloor wäide kuuden. Man Kolumbien wäigerde sik. Deeruum soanden do Fereende Stoaten n Kriechsskip mäd Suldoaten, broachten dän lokoale Miliz-Uppermon uume un ruupen dän unouhongige Stoat Panama uut. Mäd dän näie Stoat honnelden do Fereende Stoaten ap n 18. November 1903 in dän Hay-Bunau-Varilla-Ferdraach ju Kontrolle uur ju Kanoal-Zone uut un dät Gjucht, in Panama militärisk ien tou griepen. Brisant waas, dät neemens uut Panama bie Ferdraachsouslut bie waas: Die panamaiske Minister Bunau-Varilla, die dän Ferdraach unnerteekende, waas frantsöösken Stoatsburger. Die Kanoal wuude kloorbaud un in 1914 eepend.

Ätter dän Bau

Ju Kroonland in dän Kanoal in 1915, dät domoals grootste Passagierskip, dät deer truch koom.

Ju US-Kontrolle uur ju Kanoal-Zone waas aaltied ne Uurseeke foar Twist twiske Panama un do USA. Fon dän 9. bit 11. Januoar 1964 eskalierde die Twist, besunners uum dät Gjucht, ju Flaage fon Panama ieuwenske ju US-Flaage in ju Kanoal-Zone tou hisjen. Dät roate in düsse Deege tjountwintich doode Panamaere un fjauer doode US-Suldoaten.

Wildääge waas dät ju Uurseeke foar ju Näi-Uuthonnelenge fon ju Kanoal-Seeke fon do Torrijos-Carter-Ferdraage in 1977. Jo suurgeden deerfoar, dät Panama Stuk foar Stuk moor Autorität uur dän Kanoal kreech. Sänt dän 31. Dezember 1999 häd Panama amtelk ju aleenige Hoohaid uur dän Kanoal.

Uutbau fon 2007 bit 2016

Ätter jiereloange Diskussion wuude in 2006 bekoand moaked, dät me dän Panamakanoal uutbaue wüül. In 2007 begon ju Bauoarbaid un duurde bit 2016. Nu konnen deer noch grattere Skiepe truch kuume.