Israel

מדינת ישראל دولة اسرائيل Medinat Yisrael Flaage Woapen Woalspruch: Nationoalhymne: Hatikwa Amtssproake Arabisk, Hebräisk Haudstääd Jerusalem Stoatsfoarm Parlemäntariske Republik Gebiet Fläche % Woater 20.770 km² 2,00­% Ienwoonere (2023) 9.791.840 (Skättenge) Munte Sjekel (ISL) Tiedzone UTC +2 Fierdai 14. Moai Loundkode ISR TLD .il Telefonfoarwoal 972

Israel (Hebräisk: מדינת ישראל "Medinat Jisra'el", Arabisk: دولة إسرائيل "Daulat Isrā'īl") is n Lound in dät Midde-Aaste.

Israel is dät eensige Lound ap ju Waareld wier ne juudske Moorhaid woont, uungefeer 7,1 Millione fon do 9.791.840 Million Ienwoonere sunt Juudsk. Ieuwenske do juudske Ienwoonere rakt et ne arabiske Minnerhaid.

Do historiske Wuttele fon dän moderne Stoat Israel lääse in dät bibliske Lound Israel. Ätter dän Deelengsplan fon 1947 fon do Fereende Natione skuul et two Stoate reeke, n juudsken un n arabisken Stoat. Jerusalem keem unner ju Ferwaltenge fon do Fereende Natione. As Israel sik 1948 uunouhongich ferkloord hiede, foulgede dän Ramstäk fon arabiske Stoate aan Dai leeter. Sietdäm häd Israel in fuul ferskeedene Kriege kämped mäd arabiske Noaberstoate.

Noome

Ju ooldste Wälle foar dät Woud Israel is ju ägyptiske Merenptah-Stele (däälich in dät Ägyptisken Museum in Kairo). Ju beskrift n Fääldtoach juun n Foulk Israel in dät Lound Kanaan un wäd ap dät Jier 1211 f. Kr. datiert.

Ju Foulksetymologie fon dät Oolde Testamänt tjut Israel as Goddesstrieder an (Gen. 32,29). As Jookub sik wrongen hiede mäd n Ängel fon God kreech hie dissen näien Noomen. Sien Ätterkuumen wuuden Bäiden fon Israel, Israeliten of kuut Israel naamd.

Die Noome fon dän moderne Stoat Israel is Medinat Yisrael (Stoat fon Israel). Uur Foarsleeke sunt Eretz Israel (dät Lound fon Israel), Zion, Judäa un Näi Judäa weesen.

Geografie

Reliefkoarte

Israel wäd begränsed fon Libanon in dät Noude, Syrien in dät Noudaaste, dät Middelmeer in dät Wääste, Ägypten in dät Suudwääste, Jordanien un ju Doode See in dät Aaste. Do palästinensiske Gebiete in dät Aaste fon Israel sunt Autonomiegebiete.

Israel kon in fjauer Loundskupsregione ferdeeld wäide: Ju Middelmeerkuste, ju Höäwelloundskup in n Midden, dät Jordaandoal un ju Negev-Wüüste.

Fon dät mäitigde Klimoa in dät Noude fon Israel wäd ju Londskup ätter dät Suude wai druuger. In dät Noude stounde moor Boome un ju Londskup is gräin, in dät Suude is ju Negev-Wüüste. Dät Noude is gjucht fruchtboar un deer sunt do Bierge un Höäwele. Suudelk fon Jerusalem gungt ju Höäwelloundskup fääre man deer is dät Lound gjucht unfruchtboar. Ätter ju Kuste wai wäd ju Londskup flak. Ju Negev Wüüste in dät Suude häd n Fläche fon ca. 12.000 km², uumtränt n Haaldeel fon Israel sien Loundfläche. Geografisk heert er tou de Sinai-Wüüste. Ju Wüüstenregion begint in dät Noude, sowät appe Naite fon Be'er Scheva un sien Eende is in Eilat, die maast suudelke Stääd fon Israel.

Ju Jordaan is mäd 322 km ju loangste Äi fon Israel un begint in do Golanhööchten. Fon n Bierich Hermon fljut ju Jordaan truch ju Emek haChula un n See Genezareth ätter ju Doode See tou, die djoopste Punkt fon ju Äiduurflakte. Truch ju woaksende Befoulkenge un tou min Rien sunt do Woaterreserven in Israel knap. Die See Genezareth is dät grootste Swäitwoaterreservoir in Israel weer ju Jordaan also Woater ätterlät. Fääre ätter dät Suude wai is ju Arabah, ju eendet in n Gulf fon Eilat, wät Deel fon ju Roode See is.

Do tjo grootste Stäädsgebiete fon Israel sunt Tel Aviv, Haifa un Jerusalem.

Klima

Ju Temperatuur in Israel is gans unnerskeedelk, foarallen in de Winter. In do Bierichgebiete kon et koold un wiendich weese, un oafte lait deer Snee. Dän grootste Deel fon et Jier lait Snee ap dän Bierich Hermon (2248 m), in Jerusalem kon mongs uk snee faale. Dät Klima in do Kuststääde Tel Aviv un Haifa is mediterroansk. Deer faalt fon Moai bit tou September nit so fuul Rien, die Suumer duurt loange un dät kon gjucht heet weese. Dät Klima in dät Suudaaste fon Israel wäd bestimd fon sien Loage twiske ju subtropiske Druuchte so as in ju Sahara un do arabiske Wüüsten.

• 
  Klimadiagram fon Be'er Scheva
• 
  Klimadiagram fon Eilat
• 
  Klimadiagram fon Haifa
• 
  Klimadiagram fon Tel Aviv

Geskichte

Theodor Herzl publizierte 1896 dät Bouk „Der Judenstaat“.

Ätter ju Fernäilenge fon dän oainständige juudske Stoat truch do Roomer, 70 ätter Kristus, wonderden do Juuden uut ätter uur Gebiete uum dät Middelmeer tou. Ne litje juudske Befoulkenge is oaber immer in Israel bleeuwen. Mäd dän Zionismus - Eende 19. Jierhunnert - äntstuude ne organisierde Ienwonderenge fon Juuden ätter Palästina wai. Ju eerste groote Emigration (Alija) fon Juuden ätter Palästina waas uum 1882 tou. Do Juuden wuuden in ferskeedene Lounde truch antisämitiske Gesätse diskriminiert, un deertruch kreegen do dän Wonsk, tou emigrieren ätter n uur Lound. Theodor Herzl kon me sjo as dän Architekt fon dät politiske Zionismus. Hie organisierte in dät Jier 1897 dät eerste Zionistenkongres in Basel un skreeuw bie disse Geläägenhaid in sien Daibouk: „In Basel hääbe iek dän Juudenstoat gruundet… Muugelk binnen in fieuw Jiere, man wisse binnen füüftich Jier sjucht älkuneen dät so.“ Ju twäide Emigrationswooge of Alija (1904–14) begon ätter dän Kishinev pogrom in Ruslound in April 1903. 1909 wuude Tel Aviv gruundet, ju eerste modärne Stääd in Palästina.

Ätter dän Unnergong fon dät Osmaniske Riek koom ju Foulkenbuund mäd Klasse-A-Mandoat foar do Gebiete fon wät däälich Israel, Jordanien, Gaza un Westjordaanlound sunt. Dät Mandoat wuude in 1922 ratifiziert. In Juli 1922 roate dät two Ferwaltengsbesirke: Palästina un Transjordanien. Transjordanien uumfoate uungefeer tjofjoodendeel fon dät Mandoatsgebiet. Bee do Ferwaltengsbesirke holden noch jusälge Munteenhäid un hieden dosälge Mandoatsgesätse, man do Juuden hieden nit dät Gjucht uum aastelk fon dän Jordaan tou woonjen.

Juudske Woongebiete (links) un Deelengsplan (gjuchts) fon 1947

Twiske 1924 un 1932 foulgede ju fjoode Alija. Ju füüfte Alija foulgede in do Jiere 1933 bit tou 1939, also ätter ju nationoalsozialistiske Machtsuurnoame in Düütsklound, wät foar fuul Juuden dän Gruund was uum tou emigrieren. Deertruch kuude ju juudske Befoulkenge in Palästina gau groie. 1937 kuumt ju britiske Peel-Kommission mäd n eerste Deelengsplan. Ätter ju prozentuale Befoulkengsferdeelenge hieden do Juuden in disse Tied ne Moorhaid in dät Kustgebiet un in Galiläa, in dän Rest fon Israel woonde ne arabiske Moorhaidsbefoulkenge. So skuul dät Lound ätter dän Plan fon do Briten uk deeld wäide. Do näi immigrierde Juuden in Israel wieren gjucht bliede mäd dän Plan, do Araber wieren deerjuun un dän Plan wuude nit uutfierd.

Foar dän Twäide Waareldkriech wuude Palästina uk al besiedeld fon Juuden, man ätter ju Twäide Waareldkriich koomen moor Juuden ätter dät oolde hälge Lound wai. Ätter dän Deelengsplan fon 1947 fon do Fereende Natione skuul Palästina in two Stoaten deeld wäide, n juudsken un n arabisken. Do Juuden wieren deerfoar, do Araber hääbe dän Ploan ouliend. Ap n 15. Moai 1948 ron dät Mandoat fon dän Foulkenbuund ou. Aan Dai deerfoar ferkloorde Israel sik uunouhongich. Do Fereende Natione, do Fereende Stoaten un ju Sowjetunion anärkanne Israel glieks.

Deerap foulgede noch in ju Gründengsnacht do Kriechsferklooringen fon Ägypten, Saudi-Arabien, Jordanien, Libanon, Irak un Syrien. In dän 1. Arabisk-Israeliske Kriech (Moai 1948 bit tou Juli 1949) wuude Israel fon fieuw arabiske Lounde Israel oungriepen. Die Kriech waas n Ärfoulch foar Israel un die israeliske Stoat wuude gratter. 1949 wuude mäd do fieuw arabiske Lounde n Woapenstilstound teekend. Irak look him sunner n Ferdraach wieruume uut dät Wäästjordaanlound. Ätter ju Nationoalisierenge fon dät Sueskanoal in 1956 ferkloorden Frankriek, Grootbritannien un Israel dän Kriech an Ägypten. Israel ärobert ju Sinai fon Ägypten. Juli 1956 looken do israeliske Truppen sik tourääch.

David Ben Gurion proklamiert ap n 14. Moai 1948 dän Stoat Israel

1967 begon Israel mäd die präventive Säksdeegekriech juun Ägypten, Syrien un Jordanien. Ätter dän Kriech kontrollierde Israel dän Gaza-Striepe un dät Sinai-Hoolichailound, dät Wäästjordaanlound un Aast-Jerusalem un uk ju Golanhööchte. Ätter dän Säksdeegekriech wäide do Ferhooldengen in dät Midden-Aasten nit beeter. Israel begint mäd dät bauen fon juudske Täärpe un do besätte Gebiete un do Palestinänser wäide aggressiver mäd hiere Terroroungriepe in un buuten Israel. Dät rakt räägelmäitich Truumult in dät Gränsgebiet, foarallen mäd Syrien. In 1973 an Jom Kippur Dai, dän juudske Skieregaidsdai, foulgede wier n Kriech, wierbie Syrien un Ägypten Israel oungriepen. Do Oungriepere hieden toacht dät an dissen Dai do israeliske Ljuude hieren Fierdai fierden, wiertruch do Oungriepere beetere Muugelkaide foar n Ärfoulch hieden. Do Israelis hieden tjo Deege nöödich tou mobilisierjen. Daach won Israel dissen Kriech.

Israeliske Flaage in ju Negev-Wüüste

In 1979 koom Ägypten mäd ne Free-Initiative. Ätter ju Initiative skuul Israel ju Sinai touräächreeke an Ägypten un Ägypten ärkoande Israel an as Lound. Israel annektierde deerätter Aast-Jerusalem un ju Golanhööchte. In n Juni 1981 greep Israel in dän irakisk-iranisken Konflikt ien: Israeliske Luftfoartjuuge bombardierden dän Atomreaktor Osirak ap e Naite fon Bagdad un fernäilden dän (Operation Opera). Gruund foar Israel waas ju Betruuenge fon Israel mäd Atoomwaffene fon dän Irak. Ju eerste Intifada (palästinensisken Apstand) waas 1987 un duurde bit tou 1991. Ätter do Oslo-Freeprosesse in 1993 un 1995 foulgede 2000 ne twäide Intifada. In n Februoar 2005 waas ju twäide Intifada offiziel be-eended. 2002 baude Israel ne Muure twiske do israeliske un palästensiske Gebiete ap do Gränsen fon dät Wäästjordaanlound un Gaza. Ministerpresidänt Ariel Sharon kwad dät ju Muure ju Sicherhaid ferhaagerje skuul. Ätter do Statistike hiede Sharon gjucht, do Terror-Ansleeke sunt sietdäm minner wuuden. In 2004 look Israel do israeliske Siedelengen tourääch uut ju Gaza-Striepe.

Ätter do Ärfoulge fon ju radikoalislamiske Terrororganisation un Paatäi Hamas un ju israeliske Paatäi Kadima wuude ju Situation 2006 gjucht läip. Ju Äntfierenge fon twäin israeliske Soldoaten in dän Suumer fon 2006 waas die Gruund foar Israel uum Hamas in ju Gaza-Striepe un Wäästjordaanlound ountougriepen. Hisbollah koom an ju Siede fon Hamas un Hisbollah äntfierde moor israeliske Soldoaten. Dät waas die Gruund foar Kriech mäd Libanon. Die Libanonkriech duurde fon n 12. Juli bit toun 14. August un wuude mäd n Waffenstilstand be-eended. In 2008 fjuurde Hamas immer moor raketen ätter juudske Siedelengen wai. Ap n 28. Dezember 2008 begon die israeliske Armee mäd Luftoungriepe ap ju Gaza-Striepe, deerätter foulgede ju Gruundoffensive ap n 3. Januoar 2009.

Politik

Ju Knesset, dät Parlamänt fon Israel.

Israeliske F-15I Ra'am.

Israel is ne parlemäntariske Republik. Dät Parlamänt, ju Knesset, wuude ap n 25. Januoar 1949 foar dät eerste Moal wääld un häd 120 Sitte. Ju Knesset wäält dän Presidänt foar soogen Jiere. Die Presidänt mout dän Premierminister benaame. Die Premierminister is die Exekutive. Israel häd neen Ferfoatenge, ju skuul in 1948 ätter ju Apgjuchtenge fon dän Stoat Israel skrieuwen wäide, man deer wieren fuul ferskeedene Meenengen. Daach sunt 14 sonaamde Gruundgesätse annuummen wuuden, do skällen ju Basis weese foar ju Ferfoatenge un sunt wichtiger as uur Gesätse.

Militäär

Do Marine, Lound- un Luftstriedkrafte sunt fereeniged in een Organisation, ju dän Noome Israeliske Ferdäägengenskrafte drächt (Hebräisk: צְבָא הַהֲגָנָה לְיִשְׂרָאֵל, Arabisk: جيش الدفاع الإسرائيلي, Ängelsk: Israel Defence Force (IDF)). Truch de Konsolidation fon paramilitääre Gruppen un militante Gruppen wuude die israeliske Armee in 1948 apgjucht. Deer oarbaidje uungefeer 176.500 aktive Soldaate un 445.000 Reserviste. Ju häd Kampfljoogere fon do Typen F-4 Phantom II, F-15 Eagle, F-16 Fighting Falcon, A-4 Skyhawk un ju oainständich äntwikkelte Kfir. Die Haudpanzer is dän oainständich äntwikkelde Merkava. Israel un do Fereende Stoate hääbe mädnunner dät eensige operationelle Anti-Ballistiske Rakeete Systeem ap ju Waareld äntwikkeld, die Arrow missile. Israel häd siet dän Jom Kippur Kriech n Nätwierk fon Apkloorengssatellite äntwikkelt. Truch dän Ärfoulg fon dät Ofeq program is Israel een fon do soogen Lounde do sukke Satellite lansierje kon. Däälich gungt me deerfon uut, dät Israel Käädenwoapene häd.

Buutenloundske Politik

Foar ju buutenloundske Politik fon Israel sunt do Beluukengen mäd do arabiske Lounde fon grooten Beloang. Mäd Jordanien un Ägypten häd Israel Freeferdraage unnerteekenet. Fon do buutenloundske Beluukengen mäd do Lounde in Faander-Asien spielje do Beluukengen mäd do palästinensiske Autonomiegebiete n besunnere Rulle. Siet dät Freeferdraach mäd Jordanien in dät Jier 1994 bildje deele fon dät Wäästjordaanlound un dän Gaza-Striepe do palästinensiske Autonomiegebiete.

Ieuwenske do Beluukengen mäd do arabiske Lounde is n wichtich Siel fon ju israeliske Regierenge de Migration fon so fuul muugelk Juuden ätter Israel wai. Dät israeliske Militäär kon deerbie hälpe, uk wan do näie Migroanten noch neen israeliske Stoatsburger sunt. Bie ju Smoachtnood in Äthiopien häd ju israeliske Regierenge do äthiopiske Juuden ätter Israel broacht.

Do Kontakte mäd dän europäisken Union, un forallem do Fereende Stoaten fon Amerikoa, sunt gjucht goud.

Siedelengspolitik

Ätter die Säksdeegekriech in 1967 kontrolierde Israel dän Gaza-Striepe, dät Sinai-Hoolichäilound, dät Wäästjordaanlound un Aast-Jerusalem un uk ju Golanhööchte. Dät Sinai-Hoolichäilound wuude 1979 wieruume roat an Ägypten. Do juudske Siedelengen wuuden in do besätte Gebiete apgjucht un duuren bloot fon juudske Israelis bewoond wäide. Stuuns lieuwje uungefeer 300.000 Israelis in sukke Siedelengen in dät Wäästjordaanlound, wan me Aast-Jerusalem tou do Siedelengsgebiede fon dät Wäästjordaanlound reekend woonje deer touhoope uungefeer 500.000 israeliske Buurger. Ap n Gaza-Striepe woonden bit tou August 2005 soowät 7500 israeliske Buurger twiske moor as een Million palästinensiske Buurger. Dät wieren täämelk groote Täärpe mäd uumfangrieke Huuse un Sträiten, baud ätter amerikoanisk Foarbield. Do israeliske Siedelengen in dän Gaza-Striepe wieren fon n grooten Sicherhaidsapparoat skütsed juun palästinensiske Oungriepe. N Nätwierk fon ferskeedene Sträiten, do alleenich fon israeliske Buurger bruukt wäide konnen, rakt ne goude Ferkiers-Infrastruktuur twiske do Siedelengen un dät israeliske Territoarium. Tougliek moaket dät ju Äntwikkelenge fon do palästinensiske Autonomiegebiede stuur. Ju fräie Beweegengsmuugelkhaid fon ju palästinensiske Befoulkenge beknappet sik truch do israeliske Blokkoaden un Kontrolposten ap do Sträiten. An dät Eende fon 2009 moakede dän israelisken Buppeste Gjuchtshoaf n Uurdeel, weerätter ju Autoboan 443 twiske Tel Aviv un Jerusalem uk fon fräi tougongelk weesen mout.

Ferwaltengsstruktuur

Et rakt säks (Haud-)Besirke, in Hebräisk wuuden do mechozot (מחוזות; Sg. machoz) naamd, un 15 Unnerbesirke, bekoand as nafot (נפות; Sg. nafa). Do Unnerbesirke wäide in touhoope 50 natüürelke Regione apdeeld.

Nuumer	Distrikt	Haudstääd	Provintse	Ienwoonertaal
1	Noud	Nazareth	Kinneret, Safed, Akkon, Golan, Jezreel Ieuwene	1.242.100
2	Haifa	Haifa	Haifa, Hadera	880.000
3	Säntroal Distrikt	Ramla	Rishon Lezion, Sharon (Netanya), Petah Tikva, Ramla, Rehovot	1.770.200
4	Tel Aviv	Tel Aviv	Tel Aviv	1.227.000
5	Jerusalem	Jerusalem	Jerusalem	910.300
6	Suud	Beersheba	Ashkelon, Beersheba	1.053.600
B	Judäa un Samarien	Modi'in Illit (grootste Stääd)	---	304.569‏‏

Judäa un Samarien is uk n Ferwaltengseenhaid un uumfoatet do israeliske Siedlenge in dät Wäästjordaanlound.

Befoulkenge

Sjuch uk: Befoulkenge fon Israel.

Die Tempelbierich mäd dän Fälsendoom in Jerusalem.

In Israel woonje 9.571.580 Moanskene (2022). Moor as 90 % deerfon woont in do Stääde.

Befoulkengsgruppen

Do grootste Befoulkengsgruppen sunt do Juuden (73,5%) un do Araber (21%). Do uur 5,5% sunt Drusen (1,5% fon ju ganse Befoulkenge) of näie Ienwonderere.

Truch dät "Gesäts fon Wieruumekuumen" konne aal do Juuden ap ju ganse Waareld ju Israeliske Stoatsburgerskup andreege un muugelk kriege. Dubbelde Stoatsangeheerichkaid is muugelk. In do Jiere 1990-2005 immigrierden 1.002.400 Moanskene ätter Israel wai, deerfon keemen 908.400 uut de fröiere Sowjetunion. Bit 2005 keemen 94.700 Immigranten uut Ethiopien, deerfon sunt 49.700 ätter dät Jier 1990 keemen.

Siet dät Jier 2000 rakt et uk fuul Migranten uut Rumänien, Thailound, China, Afrikoa un Suud-Amerikoa, do hiere Oarbaid in Israel säike. Do Statistieke foar disse Migranten sunt nit duudelk, deer sukke Migranten oafte illegoal in Israel lieuwje, man uur dän Tuume wäch sunt dät uungefeer 203.000.

Ienwooner-Äntwikkelenge

Ienwooner-Äntwikkelenge fon Israel:

Sproaken

Ferkiersskild ap Hebräisk, Arabisk un Ängelsk.

Dät rakt two offizielle Sproaken in Israel, dät sunt Hebräisk un Arabisk. Hebräisk wäd fon dän Stoat as eerste Toal bruukt un ju Moorhäid fon Israel boalt dät Hebräiske as Määmetoal, ju arabiske Sproake wäd fon ju arabiske Minnerhäid boald.

Truch näie Ienwonderer uut de oolde Sowjetunion wäd noch fuul Russisk baald un skrieuwen. Uungefeer 1 million Moanskene in Israel konnen Russisk baale. Frantsöösk wäd fon uungefeer 700.000 israeliske Burger boald, do uursproangelk uut Noud-Afrikoa of Frankriek kuume.

N groot Deel fon do Medien bruukt ieuwenske dät Hebräiske dät Ängelske. Do Bäidene beginne mäd dät leeren fon ju ängelske Sproake in ju Gruundskoule. In ju moorsproakige Praxis is Israel oafter twosproakich hebräisk/ängelsk as hebräisk/arabisk. So hääbe do Ferkiersskilde oafter hebräiske un ängelske Täkste, man arabiske Täkste sunt deer nit altied tou leesen. In August 2011 hääbe fjautich Politiker fon Regierengs- un Oppositionspartaaïen ne Gesätsfoarloage in ju Knesset inbroacht, weer ätter alleenich dät Hebräiske noch Amtsproake fon Israel weesen skäl.

Dät Yiddiske is ne hoochduütske Toal fon do aschkenasiske Juuden, ju sik bildet häd uut ferskeedene düütske Dialekte mäd hebräiske, aramäiske, romaniske, slawiske Toalelemänte. Ju wäd in Israel foarallen fon do charediske Juuden boald, un wäd skreeuwen mäd dät hebräiske Alfabet.

Religion

Bahai-Tuun in Haifa.

Ju Uunouhongelkaidsärklräärenge fon dän Stoat Israel fon 1948 garantiert ju Religionsfräiegaid. Ju Religionsmeenskupe sunt säälwen ferantwoudelk foar ju Ferwaltenge fon hiere religiöse un hilge Steeden, do gesätselke Räägelenge skällen dän fräien Tougong garantierje un skutsje juun Äntwäienge. Anärkoante Religionsmeenskuppe sunt ju juudske (bloot orthodoxe Denomination), ju islamiske, ju ferskeedene kristelke Säärkmeenten as uk do Religionsmeenskuppe fon do Drusen un do Bahai. Do stoatelk anärkoante Religionsmeenskuppe hääbe n Gjucht ap interne Autonomie un ap stoatelke Finansierenge fon hiere Gebeedshuuse un do Gehalte fon do religiöse Amtsdreegere.

Moor as 75 % fon ju Befoulkenge sunt Juuden. Deertruch is Israel dän eensigen Stoat appe Waareld, weer Juuden ne Befoulkengsmoorhaid hääbe. Ätter ne Uumfroage uut dät Jier 2009 beskrieuwt 46 % fon do Juuden siksäälwen as säkular, 32 % as traditionel, 15 % as orthodox un 7 % as ultraorthodoxe Juuden (Charedim).

Ju Moorhaid fon do israeliske Araber sunt sunnitiske Muslime. In dät Jier 2001 roate dät 1.004.600, uungefeer 17 % fon ju Befoulkenge. Die Haram asch-Scharif in Jerusalem is, mäd sien Fälsendom un ju Al-Aqsa-Moschee, dät träädwichtichste Hillichdum fon dän Islam ätter do islamiske Hillichdume in Mekka un Medina. Dät kristelke Befoulkengsdeel waas uungefeer 2,1 %, deerfon roate et 113.100 arabiske Kristene un 25.400 nit-arabiske Kristene. Do maasten sunt Anhongere fon ju griechisk-orthodoxe Säärke, fon do sowät 138.500 Kristene sunt 75.000 katoolsk. Foar do Kristene is Israel dät hilge Lound weer Jesus appe Waareld keem un stuurwen as. Ätter dät Kristendum is Jesus deer uk wierapstuude. Truch ju Grääbessäärke is Jerusalem een fon do hillichste Steede fon dät Kristendum.

In Israel rakt et uk 106.300 Druusen, uungefeer 1,7 % fon ju Befoulkenge. Ju waareldwied eensige Meente fon Samaritanere tält 751 Personen (Eende 2011). Moor as n Hoolichdeel deerfon lieuwt in Israel, do uur lieuwje in dät Wäästjordaanlound. In Israel lieuwje, ätter oaine Angoawen, uungefeer 25.000 Karäer as uk ne uunbekoande Antaal messianiske Juuden, wäkke bepeelde Elemänte uut dät Juudendum uurnuumen hääbe, oawers disse Juuden sjo Jesus fon Nazaret as Messias un wäide deeruum tou dät Kristendum reekend. In un uum Haifa lieuwje eenige huundert Bahai, weer uk hiere säntroale Hillichdume sunt, do dät Bahai-Waareldsäntrum bildje. Siet 2008 heert et tou dät UNESCO Waareldkultuuräärwe.

Stääde

Grootste Stääde fon Israel
Jerusalem Tel Aviv	Ploats	Stääd	Distrikt	Ienwoonertaal	Haifa Rishon LeZion
	1	Jerusalem	Jerusalem	796.200
	2	Tel Aviv	Tel Aviv	404.500
	3	Haifa	Haifa	269.300
	4	Rishon LeZion	Säntroal	231.700
	5	Ashdod	Suud	211.400
	6	Petah Tikva	Säntroal	210.800
	7	Beersheba	Suud	195.800
	8	Netanya	Säntroal	188.200
	9	Holon	Tel Aviv	182.000
	10	Bnei Brak	Tel Aviv	161.100
Wälle: Israelisk Säntroal Büro foar Statistiek 2012

Wirtskaft un Infrastruktuur

N groot Honnelsdistrikt in Ramat Gan bie Tel Avid. Deer kon me uk dät Diamantmäärked fiende.

Israel häd ne technologisk hooch äntwikkelte Määrkedwirtskaft weeroun dän Stoat aktiv deelnimt.

Trots begränsde natüürelke Ressourcen häd Israel sien loundwirtskaftelke un industrielle Sektor in do lääste twintich Jiere intensiv äntwikkelt. Mäd Lieuwensmiddele kon Israel sik säälwen foar n groot Deel fersuurgje. Israel is bie fossile Energiedreegere (ruuge Oulje, Äidgas, Koole), bie Koarel, Kuuflaask, Ruuchstoffen un militääriske Uutrustenge fon Import ouhongich.

Wichtige Eksportprodukte sunt Diamante, Hoochtechnologie, militäriske Uutrustenge, Software un loundwirtskaftelke Produkte.

Die Sundai is ju eerste dän eersten Dai fon ju Oarbaidswiek. Unner ju Sabbat, ju an n Fräindai ättermiddeeges begint un bit tou Snäiwendäiwends duuret, sunt do maaste Winkele nit eepen.

Dät Bruttoinloundsprodukt fon Israel in 2006 waas $195 Milliard ätter dän Internationoale Wäärengsfuunds of $179 Milliard ätter dän Waareldbank.

Technologie

Israel häd ju twäidgrootste Antaal beginnende Bedrieuwen ap ju Waareld (ätter do Fereende Stoate) un buute Noudamerikoa häd Israel ju grootste Antaal Bedrieuwen iendrain bie dän NASDAQ. Do Äntwikkelengen mäd näie Technologie foar Komputere in Silicon Wadi sunt tou ferglieken mäd Silicon Valley. Intel un Microsoft bauden hiere eerste uutloundske Unersäikengs- en Äntwikkelengssäntrum in Israel, uk uur high-tech multinationoale Bedrieuwen, as IBM, Cisco Systems un Motorola hääbe Deelläitenge in Israel eepend.

Ju Woaterfersuuregenge in Israel kricht fuul Apmäärksoamkaid. Dät Woater wäd apbuurgen in Stauseen wieruut Energie moaked wäide kon. Mäd ju Äntwikkelenge fon geothermiske Energie (Äidwaarmte) is Israel uk gans fier. Israel häd fuul in Solarenergie investiert un hiere Ingenieure äntwikkelje näie Solarenergie-Technologie. Do israeliske Solarbedrieuwe oarbaidje an Projäkte appe ganse Waareld. Moor as 90% fon do israeliske Huuse bruuke Solarenergie foar woorm Woater, dät hööchste pro Kop ap ju ganse Waareld. Ätter Statistieke fon ju israeliske Regierenge skäl dät Lound 8% ap sien Elektritätsferbruuk spoarje truch Solarenergie.

Medien

Do wichtichste Saitengen in Israel sunt Maariw, Haaretz, The Jerusalem Post un Jedio Aharonot. Do Haaretz un The Jerusalem Post ärskiene uk ap Ängelsk. Die Israel Broadcasting Authority is ju Autorität foar do eepentelk-gjuchtelke Radioseendere. Siet 1968 moaked die Israel Broadcasting Authority uk Fiersjoon foar do eepentelk-gjuchtelke Seendere. Galei Zahal is die Radioseender foar do Israeliske Ferdäägenengskrafte man uk ju Zivielbefoulkenge kon dät heere. Kommerzielle Fernsehenseendere sunt Channel 2 un Israel 10.

Ferkier

Duty-free inkoopje ap Ben Gurion Airport.

Do Autoweege in Israel sunt goud. Do Ferkiersreegele in Israel sunt nit fuul uurs as do Ferkiersreegele in Europa. Ju Busgenossenskup in Israel heet Egged, ju fuul Bustjoonste ap et Lound un in do Stääde häd. Fon touniemende Betjuudenge is dät Iesenboannät fon Israel Railways.

Die internationoale Säntroallufthoawen is Ben Gurion bie Tel Aviv. Uur Lufthoawen sunt: Lufthoawen Atarot in Jerusaläm, Lufthoawen Sde-Dow in in ju Stääd Tel Aviv, Lufthoawen Haifa, Lufthoawen Eilat, Lufthoawen Owda 40 km fon Eilat wai, Lufthoawen Machanajim bie Rosch Pina. Ju grootste Fluchsälskup is El Al, ju touhuus is ap Lufthoawen Ben Gurion, un wäkke ätter 44 ferskeedene Lufthoawen fljucht. Die Luftferkier wäd altied goud kontroliert, deer ju terroristiske Truuenge maastens relativ groot is.

Haifa, Aschdod un Eilat sunt do grootste Hoawenstääde in Israel. In Chadera, Tel Aviv un Aschkelon rakt et litje Hoawens, do bloot flar Koole, Äidgas of Äidoulje foar do Elektrisitätskrääftwierke deer sunt. In Aschkelon, Aschdod, Tel Aviv, Herzlia, Haifa un Eilat existierje Jachthoawens. Krüüsfoartskippe lääse maastens in Haifa, Aschdod un Eilat an. Saisonoale Feerferbiendengen ätter Zypern un wieder ätter Griechenlound un Italien wai fiere bloot fon Haifa uut.

Tourismus

Israel hiede in dät Jier 2008 moor as 3 Millione Touriste tou Besäik. Do Touriste kuume uut religiöse Gruunde, of foar do archeologiske Apgreeuwengen, do historiske Steeden, ju Doode See, dät gemäitigde Klimoa of do Strande an ju Wäästkuste. Ju Sicherhaid waas n Probleem foar dän touristiske Sektor, man immer moor Touriste kuume wier ätter Israel wai.

Kultuur

Do Ienwoonere fon däälich sunt uut moor as 100 Lounde ap 5 Kontinänte ätter Israel wai keemen. Deertruch is ju israeliske Sälskup riek an kulturelle Fuulfoold un kunstelke Kreativiteet. Do Kunstlere hääbe goude Muugelkaide un kriege Stöän fon ju Regierenge.

Literatuur

N groot deel fon alle Bouke do der in Israel publisierd wäide, sunt ap Hebräisk. Ieuwenske ju hebräiske Literatuur wäd uk in dät Arabisk, Russisk of Ängelsk publizierd. Siet 2000 rakt et dät Boukgesäts; fon aal do Bouke, Säitengen, Audio- un Fideoapnoamen un uur elektroniske Medien skäl n Kopie roat wäide an de Juudiske Nationoale Universitätsbibliotheek an de Hebräiske Universität in Jerusalem. In 2006 wieren 85% fon do registrierde Bouke Hebräisk. 8% Ängelsk, 3% Russisk un 2% Arabisk.

Ju Hebräiske Bouke Wiek (He: שבוע הספר) wäd älk Jier in Juni hoolden mäd n Messe, Leesenge, un unnerskeedelke israeliske Skrieuwere gunge truch Israel foar Promotion foar hiere Bouke. In disse Wiek wäd dän grootsten israeliske Literatuurpries, die Sapir Pries, ferroat.

In 1966 deelde Shmuel Yosef Agnon dän Nobelpries foar Literatuur mäd de düütsk-juudiske skrieuwer Nelly Sachs.

Waareldäärwgoud

Ju Doode See

• Do Tell uut de Biebel: (Tel Beër Sjeva, Tel Hazor un Tel Megiddo)
• Do bahá'í Bauwierke in Haifa un Wääst-Galilea
• Massada
• Dät oolde Sentrum un ju Stäädmuure fon Jerusalem
• Ju Ooldstääd fon Akkon
• Ju Wiete Stääd in Tel-Aviv
• Röökerwierk-Wüüstestääde in ju Negev-Wüüste

Kunst un Museen

Dät israeliske Museum in Jerusalem is een fon do wichtichste kulturelle Institutione wier do Doode Meer Rullen tou fienden sunt, touhoope mäd ne groote Sammelenge juudske un europäiske Kunst. Israel sien nationoale holocaustmuseum, Yad Vashem, is dät grootste Archiv foar Information uur dän Holocaust. In dän Campus fon de Uni in Tel Aviv is dät Beth Hatefutsoth (Diaspora Museum), n interaktief Museum foar juudske historiske Seeke. Et rakt uk gans goude litje Kunststeeden in do Täärpe un in do Kibbutse.

Sport

In Israel sunt Foutbal un Basketbal gjucht populär. Fuul Sportferbeende sunt Meeglid in ferskeedene europäiske Dakorganisatione, wiertruch do israeliske Monskuppe an europäiske Spiele un Turniere deelnieme. Dät Meeglidskup in asiatiske Organisatione waas truch n Boykot fon arabiske Meeglidsferbeende nit moor muugelk weesen. In 1978 doarst Israel fon do arabiske Lounde nit deelnieme oun do Asienspiele.

Ju Makkabiade, uk Makkabia of Makkabiah naamd, is ju grootste juudiske Sportferanstaltenge un is äänelk so as do Olympisken Spiele konzipiert. Ju wäd alle fjauer Jier organisiert. In 1964 wuude ju Foutbal-Asienmästerskup in Israel hoolden. In 1970 kwalifizierte ju nationoale Foutbalmanskup sik foar ju Foutbal-Waareldmästerskup.

Ieten

Ju israeliske Köäkene häd hiere oaine regionoal Spezioalitäite, man et rakt foarallen uk Ieten dät mädbroacht is fon Juden, do fon uur Lounde wieruumekeemen ätter Israel wäi. Siet ju Apgjuchtenge fon n Stoat Israel in 1948, un foarallen siet do leete 1970er Jiere, häd sik in Israel ne bunte Köäkene äntwikkelje kuud. Ju bestound foarallen uut ju Ietensjoodkunst fon de Mizrachim, de Sefardim un de Asjkenasim. Ju israeliske Köäkene häd uk gjucht fuul Ienfloude uut ju orientaliske Köäkene un kulinariske Elemänte uut do Lounde uum dät Middelmeer. Do maaste Ietensprodukte uut de Middelmeerregion, un dan foarallen fuul ferskeedene Fruchte un Gräinieten, Molkprodukte un Fisk, hääbe hiere Ienfloud in ju israeliske Köäkene häiwed. Uk do Räägele fon do judiske Ietensgesätse, do sik ap dät kloormoakjen un kombinierjen fon ferskielende Ietensprodukte basierje, wäide fuul bruukt un ferweendet. Juust so wäide do judiske Ietensgesätse ferweendet am Sabbat un bie ferskielende judiske Fierdeege.

Ferbiendengen

 Commons: Israel – Mediendoatäie

 Wikimedia-Atlas: Israel – geografiske un historiske Koarten

• Offizielle Websiede fon ju Regierenge Ängelsk
• Websiede fon dät Uutloundsministerium Ängelsk
• Lieste fon Gruundgesätse fon ju Knesset Ängelsk
• Ministerium foar Tourismus Düütsk
• Loundkoarten fon Israel Düütsk
• Israeliske Weedertjoonst Ängelsk

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen:

Literatuurlieste

Literatuurlieste:

Abadi, Jacob (2004), Israel's Quest for Recognition and Acceptance in Asia: Garrison State Diplomacy, Routledge, ISBN 0714655767 
Ausubel, Natan (1964), The Book of Jewish Knowledge, New York, New York: Crown Publishers, ISBN 051709746X 
Barton, John; Bowden, Julie (2004), The Original Story: God, Israel and the World, Wm. B. Eerdmans Publishing Company, ISBN 0802829007 
Best, Anthony (2003), International History of the Twentieth Century, Routledge, ISBN 0415207398 
Bregman, Ahron (2002), A History of Israel, Palgrave Macmillan, ISBN 0333676319 
Broughton, Simon; Ellingham, Mark; Trillo, Richard (1999), World Music: The Rough Guide, Rough Guides, ISBN 1858286352 
Cole, Tim (2003), Holocaust City: The Making of a Jewish Ghetto, Routledge, ISBN 0415929687 
Crowdy, Terry (2006), The Enemy Within: A History of Espionage, Osprey Publishing, ISBN 1841769339 
Dekmejian, R. Hrair (1975), Patterns of Political Leadership: Egypt, Israel, Lebanon, State University of New York Press, ISBN 087395291X 
Friedland, Roger; Hecht, Richard (2000), To Rule Jerusalem, University of California Press, ISBN 0520220927 
Gelvin, James L. (2005), The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War, Cambridge University Press, ISBN 0521852897 
Gilbert, Martin (2005), The Routledge Atlas Of The Arab-Israeli Conflict (8th ed.), Routledge, ISBN 0415359007 
Goldreich, Yair (2003), The Climate of Israel: Observation, Research and Application, Springer, ISBN 030647445X 
Hamilton, Victor P. (1995), The Book of Genesis (2nd revised ed.), Wm. B. Eerdmans Publishing Company, ISBN 0802823092 
Harkavy, Robert E.; Neuman, Stephanie G. (2001), Warfare and the Third World, Palgrave Macmillan, ISBN 0312240120 
Henderson, Robert D'A. (2003), Brassey's International Intelligence Yearbook (2003 ed.), Brassey's Inc., ISBN 1574885502 
Herzl, Theodor (1946), The Jewish State, American Zionist Emergency Council, ISBN 0486258491 
Jacobs, Daniel (1988), Israel and the Palestinian Territories: The Rough Guide (2nd revised ed.), Rough Guides, ISBN 1858282489 
Kellerman, Aharon (1993), Society and Settlement: Jewish Land of Israel in the Twentieth Century, State University of New York Press, ISBN 0791412954 
Kornberg, Jacques (1993), Theodor Herzl: From Assimilation to Zionism, Indiana University Press, ISBN 0253332036 
Liebreich, Fritz (2005), Britain's Naval and Political Reaction to the Illegal Immigration of Jews to Palestine, 1945–1948, Routledge, ISBN 0714656372 
Lustick, Ian (1988), For the Land and the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel, Council on Foreign Relations Press, ISBN 0876090366 
Mazie, Steven (2006), Israel's Higher Law: Religion and Liberal Democracy in the Jewish State, Lexington Books, ISBN 0739114859 
Morçöl, Göktuğ (2006), Handbook of Decision Making, CRC Press, ISBN 1574445480 
Mowlana, Hamid; Gerbner, George; Schiller, Herbert I. (1992), Triumph of the Image: The Media's War in the Persian Gulf — A Global Perspective, Westview Press, ISBN 0813316103 
Romano, Amy (2003), A Historical Atlas of Israel, The Rosen Publishing Group, ISBN 0823939782 
Reveron, Derek S.; Murer, Jeffrey Stevenson (2006), Flashpoints in the War on Terrorism, Routledge, ISBN 0415954908 
Rosenzweig, Rafael (1997), The Economic Consequences of Zionism, T Brill Academic Publishers, ISBN 9004091475 
Rummel, Rudolph J. (1997), Power Kills: Democracy As a Method of Nonviolence, Transaction Publishers, ISBN 0765805235 
Scharfstein, Sol (1996), Understanding Jewish History, KTAV Publishing House, ISBN 0881255459 
Shindler, Colin (2002), The Land Beyond Promise: Israel, Likud and the Zionist Dream, I.B.Tauris Publishers, ISBN 186064774X 
Skolnik, Fred (2007), Encyclopedia Judaica, 9 (2nd ed.), Macmillian, ISBN 0028659287 
Smith, Derek (2006), Deterring America: Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction, Cambridge University Press, ISBN 0521864658 
Stein, Leslie (2003), The Hope Fulfilled: The Rise of Modern Israel, Greenwood Press, ISBN 0275971414 
Stendel, Ori (1997), The Arabs in Israel, Sussex Academic Press, ISBN 1898723230 
Stone, Russell A.; Zenner, Walter P. (1994), Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship, SUNY Press, ISBN 0791419592 
Torstrick, Rebecca L. (2004), Culture and Customs of Israel, Greenwood Press, ISBN 0313320918 
Wenham, Gordon J. (1994), Word Biblical Commentary, 2 (Genesis 16-50), ISBN 0849902010