Biebel

Ju Biebel is dät hälge Bouk fon do Kristen. Dät Woud 'Biebel' stamt fon dät Griechiske Woud βιβλια biblia (Bouke), wät n Moortaal is fon βιβλιον biblion (wät uursproangelk litje Papyrus betjut un leeter bruukt wuude as Beteekenge fon een Bouk). Et rakt also nit een Biebel, man ferskeedene Bouke, do fon do Kristen kanonisiert wuuden sunt.

Apbau

Ju Biebel änthoalt two ferskeedene Samlengen fon Texte:

1. Dät Oolde Tästamänt (OT), uk wäil ju Hebräiske Biebel of Tenach naamd. Ju wuud skrieuwen uur ne Periode fon fuul Jierhunnerte, toun grootsten Deel ap Hebräisk mäd n poor Steeden ap Aramäisk.

Dät fertält fon ju Skäppenge un fon do eerste Moanskene. Fääre honnelt sik dät foarallen uum ju Geskichte un ju Religion fon do Juuden. Uk do Psoolme sunt deeroun apnuumen.

2. Dät Näie Tästamänt (NT), skrieuwen in dät eerste (un ätter wäkkene toun Deel in dät twäide) Jierhunnert ätter Christus, in deeges Griechisk (Koinè-Griechisk).

Dät beskrift Doate un Woude fon Jesus, die ätter dät Kristendum un dät Näie Tästamänt die Messias (die Christus) un die Stifter fon dät Kristendum is. Fääre stounde ju äddere Geskichte fon do eerste kristelke Gemeenskuppe un ju Leere un do Preetjene fon do Apostele deeroun beskrieuwen. Dät Näie Tästamänt bildet deermäd ju wichtichste Gruundloage fon dän kristelke Gloowe. Binne dän Gloowe wäd buute dän Biebeltext fon dät Oolde Tästamänt uk die fon dät Näie Tästamänt betrachted as dät Woud fon God

Dät Näie Testamänt

Ne Siede uut ju seelter Biebel.

Apbau ap Seeltersk

Hier foulget dän Apbau fon ju seelterfräiske Biebel (Näie Testamänt):

Dät Evangelium ätter: Matthäus -- Markus -- Lukas -- Johannes
Do Däide fon do Apostele
Do Paulusbräive: Die Bräif an do Romere -- Die twäide Bräif an do Kotinther -- Die Bräif an do Galater -- Die Bräif an do Epheser -- Die Bräif an do Philipper -- Die Bräif an do Kolosser -- Die eerste Bräif an do Thessalonicher -- Die twäide Bräif an do Thessalonicher
Do Pastoralbräive: Die eerste Bräif an Timotheus -- Die twäide Bräif an Timotheus -- Die Bräif an Titus -- Die Bräif an Philemon -- Die Bräif an do Hebräer
Do Kathoolske Bräive: Die Bräif fon dän Jakobus -- Die eerste Bräif fon dän Petrus -- Die twäide Bräif fon dän Petrus -- Die eerste Bräif fon dän Johannes -- Die twäide Bräif fon dän Johannes -- Die träde Bräif fon dän Johannes -- Die Bräif fon dän Judas
Ju Epenberenge fon dän Johannes
Do Psoolme

Biebelkanon Näie Testamänt

In dät NT rakt et 27 Bouke. Bolde aal do Skrifte wieren fon do doomoalige Kristen anärkand as dät gultige Deel fon dän Biebelkanon. Jo wäide däälich in bienai aal do kristelke Konfessionen bruukt. Do fjauer Evangelien, do Däide fon do Apostele, do Paulusbräive, do Pastoralbräive, un die eerste Bräif fon dän Johannes wieren silläärge nit striedich. Foar n Deel antwiewelt, man daach anärkand sunt do naiste oachte Bouke:

Ju Biebel fon Christians III. fon Dänemark, Kopenhagen, 1550. Ju eerste däniske Uursättenge wuude 3000 moal pränted.

Die Bräif an do Hebräer,
die Bräif fon dän Jakobus,
die eerste un twäide Bräif fon dän Petrus (an dän eerste wuude nit oafte twiewelt, an dän twäide oafters),
die twäide un träde Bräif fon dän Johannes,
die Bräif fon dän Judas un
ju Epenberenge fon dän Johannes (silläärge nit striedich in dät Wääste, man in dät Aaste)

Foar n Deel anärkand, man nit apnuumen in dät NT sunt:

Die eerste un twäide Clemensbräif,
Ju Didache
Die Barnabasbräif,
Die Hirte fon dän Hermas,
Dät Hebräerevangelium,
ju Epenberenge fon dän Petrus.

Fräiske Uursättengen

Deer sunt ferskeedene Psoolme in et Ooldfräisk uurlääwerd, man ju eerste fräiske Uursättenge wuude eerst in dät 19. Jierhunnert moaked. Die Koaster Peter Michael Clemens (1804-1870) uut Morsum sätte dät Näie Testamänt un do Psoolme uur in dät Noudfräisk fon dät Ailound Sylt. Ju Biebeluursättenge fon Clemens jäild as ju eerste fräiske Uursättenge fon ju Biebel.

1943 ärskiende ju eerste wäästfräiske Uursättenge fon ju Biebel (Oolde un Näie Testamänt). In dän Kriech moakede Drukkeräi Jongbloed uut Ljouwert ju Uursättenge muugelk. Foar Kriechsbegin waas ju Drukkeräi aal begon mäd dät Papier tou sammeljen, man dät Papier fon ju sonaamde Wumkes Biebel waas nit dät bääste Papier wät do fiende kuuden. Ju Biebel hiede n Aploage fon 5000, un do wieren in aan Dai uutferkoopt. Chefredakteur foar ju Wumkes Biebel waas Eeltsje Boates Folkertsma. 1978 ärskiende ne fernäide Uursättenge, ju Nije Fryske Bibeloersetting (NFBO). Ju lääste wäästfräiske Uursättenge wuude 2008 hääruutbroacht.

Ju seelterfräiske Uursättenge fon dät NT un do Psoolme - eerstmoals ärskiend in 2003 - wuude uursät fon Marron Curtis Fort. Ju Gruundloage foar disse Uursättenge is ju modärne seelterfräiske Toal. Uungefeer 98 % fon dät Näie Testamänt uumfoatet seelter Woude, do uur 2 % wuude mäd ooldfräiske un wäästfräiske Woude uursät, uumdät dät nit aaltied een seelter Woud roate. Gruund foar dät bruuken fon ooldfräiske un wäästfräiske Woude, in dän Luud anpaased an dät Seelterske, waas uum dän fräisken Karakter fon ju Uursättenge tou bewoarjen. Deeruume wäd ju Uursättenge ne Uursättenge in ju aasterlauwersfräiske Uurtoal naamd. In Fort sien Woudebouk (2015) wäd bie sukke Woude ounroat, wierhäär jo stamme. So [afrs. bera] bie bere 'gebären'.

Ferbiendenge ätter Buuten

Ju seelter Biebeluursättenge: Dät Näie Tästamänt un do Psoolme.
The Development of the Canon of the New Testament (Ängelsk)