14. Januoar

Die fjautienste Januoar is die fjautienste Dai fon dän gregorioansken Kalänner, somäd blieuwe noch 351 Deege (in Skaltjiere 352) bit tou dät Eende fon't Jier.

Skjonisse

• 47 f. Kr.: In dän Alexandriensken Kriech slumpet do fereende Heere fon Gaius Iulius Caesar un Mithridates fon Pergamon tichte bie Alexandria ju Uurwinnenge fon ju ägyptiske Striedmoacht unner Köänich Ptolemaios XIII.. Ap ju Fljucht ätter ju Slacht ferdrinkt Ptolemaios in dän Nil.
• 1301: Mäd dän Dood fon Köänich Andreas III. stäärft in't Köänichriek Ungarn ju Dynastie fon do Árpáden uut.

1526: Franz I.

• 1526: Kaiser Koarl V. un die frantsööske Köänich Franz I., die ätter sien Fangennoame in ju Slacht bie Pavia ätter Madrid wai broacht wuuden is, sluute dän Free fon Madrid tou ju Be'eendigenge fon do Italieenske Kriege. Die Köänich fertichtet deer oane ap dät Köänichriek Nee'oapel un dät Heertoachdum Mailound un seekert tou, Burgund tourääch tou reeken. Man ätter sien Fräiläitenge ap dän 18. Meerte bräkt hie dän Ferdraach un sät mäd ju Liga fon Cognac ju [[Habsbuurichsk-Frantsöösken Juunsät|Uutnuursättenge mäd do Habsbuurgere] fout.
• 1659: In ju Slacht bie Elvas in dän Restauratsjoonskriech slumpet dät do Portugiesen, dät Foarsteeten fon spoanske Troppen ou tou weerjen.

1724: Philipp V.

• 1724: Fermoudelk apgruund fon Depressionen, rakt Köänich Philipp V. fon Spanien sien Boantje ou, sodät sin Suun Loudwich I. uurnieme kon.
• 1761: Do afghaniske Durrani uurwinne do Marathen in ju Trääde Slacht fon Panipat un uurnieme deermäd ju Moacht in Delhi. In wiedere Foulge is ju Swäkkenge fon dät Marathen-Riek goadelk foar do Briten, do in Indien ätter ju Moacht greepen.
• 1775: Ap ju Twäide Seeraise fon James Cook findt die Seemon Thomas Willis aan Archipel, die him tou Eere Willis-Ailounde naamd wäd.
• 1784: Die amerikoanske Kontinentoal-Kongräs ratifisiert dän mäd Grootbritannien uuthonnelden Free fon Paris, die dän Amerikoansken Uunouhongegaids-Kriech n Eende moaket.
• 1797: In ju Slacht bie Rivoli sätte sik do frantsööske Troppen unner Napoleon Bonaparte juun dät aastriekiske Korps unner Joseph Alvinczy von Berberek truch, dät keemen is, uum dät beleegerde Mantua tou hälpen. Mantua kapituliert kuute Tied ätters, un so wäd foar do Frantsoosen die Wai foar dän Marsk ätter Wien fräi.

Stoats-Rebät fon ju deensk-norweegiske Personoal-Union 1814

• 1814: Sweeden diktiert Deenemark, dät as Ferbuundeden fon Frankriek dän Säksten Koalitjsoonskriech ferlädden häd, dän Kieler Free. Deenemark unner Freerk VI. mout Norweegen oureeke, man hie duur Gräinlound, Ieslound un do Färöer uut ju Deensk-Norweegiske Personoal-Union behoolde.
• 1858: Foar ju Pariser Oper begunge n poor Ljuude uum Felice Orsini aan Bumben-Ounsleek juun ju ounkuumende kaiserdelke Woain-Kolonne, man Napoleon III. un Kaiserinne Eugénie blieuwe uunferseerd. Dät Attentat wäd die Gruund foar dän Bau fon een näi Opernhuus, ju Opéra Garnier.
• 1887: Die Rieksdai wäd aplöösd, ätterdät een Foarlääse fon ju Regierenge fon Otto von Bismarck, dät Heer uum 10 Prosänt aptoustokjen un dät Heeres-Gesäts uum soogen Jiere moor tou ferloangerjen, ouliend wuuden is. Ap dän 21. Februoar wäd een näie Rieksdais-Köär ouheelden.
• 1897: Matthias Zurbriggen slumpet ju Eerstbestiegenge fon dän Anden-Bierich Aconcagua, dän hoochsten Bierich fon Suudamerikoa.
• 1918: Uumdät ju Meel-Ratsjoon uum n Haaldeel ferminnerd wäd, lääse do Oarbaidere in do Daimler-Motoorenwierke in ju Wiener Näistääd hiere Oarbaid deel. Düssen Striek brangt Foart in dän aalmeenen Januoar-Striek, sodät ju Regierenge binne n poor Deege ju grootste Oarbaids-Deellääsenge in Aastriek-Ungarn juunuur stoant.
• 1919: In dän sonaamden Moort-Käller, ju as provisorisk Kijten bruukte Kredit-Boank fon Tartu wäide die evangeelske Theologe un Gäistelke Traugott Hahn, die Pestoor Moritz Wilhelm Paul Schwarz, die rusk-orthodoxe Biskop fon Riga, Platon Kulbusch, do orthodoxe Pestooren Michael Bleive un Nikolai Stefanowitsch Beschanizki, die Bakker Lutsk un 14 moor ounsäine Burgere truch Bolschewiki doodskeeten.
• 1930: Kommunisten uum Albrecht Höhler uurfaale dän Nasjonoalsosjoalist un SA-Mon Horst Wessel, die dän Täkst foar dät SA-Kampläid Die Fahne hoch ferfoated häd. Hie stäärft ap dän 23. Februoar oun een Skoat-Ferseerenge, ju hie deer bie oukriegen häd.

1943: Casablanca-Konferäns

• 1943: In Casablanca bigint een stilkene Touhoopekumst fon US-Präsidänt Roosevelt, dän britisken Premier Winston Curchill un do hiere Combined Chiefs of Staff tou ju Beräidenge uur ju fääregungende Kriechs-Fierenge in dän Twäiden Waareldkriech.
• 1953: Ministerpräsidänt Josip Broz Tito wäd in dät näi apgjuchte Boantje as Stoatspräsidänt fon Jugoslawien kädden.
• 1956: In Herleshausen kuume mäd ju Iersenboan do lääste oun, do uut sowjetiske Kriechs-Fangenskup ätter Huus wai kuume.
• 1963: Die frantsööske Stoats-Präsidänt Charles de Gaulle deelt bie een Prässe-Konferäns mee, dät hie aan stoalden Ientreeds-Oundraach fon dät Fereende Köönichriek tou ju Europäiske Wirtksups-Meenskup oulient. Sien Veto uurrasket ju EWG-Kommission un do fieuw uur Lid-Stoaten.
• 1980: Indira Gandhi loost Chaudhary Charan Singh as Premierminister in Indien ou, ätterdät hiere Kongräs-Paatäi in ju foaruutgeene Köär wunnen häd.
• 2005: Charles Graner wäd as Haud-Bedeeligeden bie dän Folter-Skendoal in't Abu-Ghuraib-Kitjen wilst ju Besättenge fon dän Irak ätter dän Irak-Kriech tou tjoon Jiere Kitjen feruurdeeld.
• 2011: Ätter do touniemende Massen-Protäste wilst ju Revolutsjoon in Tunesien ferlät Präsidänt Ben Ali fljucht-oardich sien Ljound in'e Gjuchte fon Saudi-Arabien. Die 14. Januoar jält sänt düt Geböärnis as amtelken Dai fon ju Revolutsjoon.
• 2015: Giorgio Napolitano, die alfte Präsidänt fon Italien lait apgruund fon sien Oaler dät Boantje deel.

Tou Waareld keemen

Marcus Antonius, tou Waareld keemen in 86, 83 of 82 f. Kr., oubielded ap een Munte uut sien Tied

• 86, 83 of 82 f. Kr.: Marcus Antonius, roomsken Politiker un Fäildheer
• 38 f. Kr.: Nero Claudius Drusus, roomsken Fäildheer
• 1273: Johanna I., frantsööske Oadelige, Köäniginne fon Frankriek un Navarra, Groafinne fon ju Champagne
• 1477: Hermann V. fon Wied, Biskop un Kuurfüürst fon Köln, Füürstbiskop fon Paderborn; eerste juun ju Reformatsjoon, leeter sälwen Reformator
• 1507: Katharina fon Kastilien, spoanske Prinsässine, Äärts-Heertoaginne fon Aastriek un Köäniginne fon Portugal
• 1509: Katharina von Henneberg-Schleusingen, Groafin fon Schwarzburg
• 1622: Molière, frantsöösken Komödien-Dichter, Tjooter-Regisseur un Skauspieler (fermouded Doatum)
• 1648: Clara Elisabeth von Platen, Mätresse fon dän leeteren Kuurfürst Ernst August von Braunschweig-Lüneburg un Träidluukerske in ju Königsmarck-Affäre.
• 1656: Johanna Magdalena von Sachsen-Altenburg, saksiske Oadelige
• 1675: Karoline von Fuchs-Mollard, Jüfferske fon Kaiserin Maria Theresia
• 1683: Gottfried Silbermann, düütsken Oargel- un Klavierbaumääster
• 1699: Jakob Adlung, düütsken Oargelist, Komponist, Musik-Skrieuwer un Instrumentenbauer

Nakamikado, tou Waareld keemen in 1702

• 1702: Nakamikado, Kaiser fon Japan
• 1716: Franz Dionys von Rost, roomsk-kathoolsken Biskop fon Chur
• 1751: Corona Schröter, düütske Sjungerske, Skauspielerske un Komponistinne
• 1767: Maria Theresia fon Aastriek, aastriekiske Äärts-Heertoaginne un Prinsässinne fon Saksen, nit tou ferwikseljen mäd glieknoomige Personen, t.B. hiere fuul bekoandere Bääsjemääme Maria Theresia (1717-1780)
• 1771: Christian Gottlieb Bruch, düütsken evangeelsken Pestoor
• 1773: Catherine Pakenham, britiske Oadelige
• 1800: Ludwig von Köchel, aastriekisken Jurist, Histooriker, Natuurfoarsker un Musik-Wietenskupper, bekoand truch dät Köchel-Ferteeknis foar W. A. Mozart sien Wierke.
• 1801: Adolphe Brongniart, frantsöösken Botaniker un Phytopaläontologe
• 1818: Zacharias Topelius, finlound-sweedisken Dichter un Skrieuwer
• 1834: Anton Birlinger, düütsken kathoolsken (eerste roomsk-, dan oold-kathoolsken) Pestoor, Theologe un Germanist
• 1835: Marcelo Spínola y Maestre, Äärtsbiskop fon Sevilla un Kardinoal
• 1841: Berthe Morisot, frantsööske Moalerske
• 1857: Alice Pike Barney, US-amerikoanske Moalerske
• 1862: Rosalía Abreu, Tuchterske un Ärfoarskerske fon Moansken-Oapen
• 1865: Leopold Fonck, düütsken roomsk-kathoolsken Theologe, Jesuit un Hoochskoul-Koaster

Ida Dehmel, tou Waareld keemen in 1870

• 1870: Ida Dehmel, roate Kunstlere Stöän, skreeuw un streed foar do Gjuchte fon Wieuwljuude.
• 1871: Nikolaus Bares, roomsk-kathoolsken Biskop fon Hildesheim un Berlin
• 1875: Albert Schweitzer, düütsken Dokter, evangeelsken Theologe, Philosoph, Missjonoar un Pazifist, Dreeger fon den Nobelpries foar dän Free
• 1880: Pierre-Marie Gerlier, frantsöösken roomsk-kathoolsken Äärts-Biskop fon Lyon un Wierstoundler juun do Nazis
• 1890: Maria Kurenko, ruske Opern-Sjungerske
• 1892: Martin Niemöller, düütsken evangeelsken Theologe, wilst ju Nazitied eerste nit, man uurloang daach touniemend in dän Wierstound däidich, Fangenen in't KZ Sachsenhausen, ätter dän Kriech aktiv foar ju Ökumeenenske Bewäägenge un ju Free-Bewäägenge.
• 1901: Bebe Daniels, US-amerikoanske Skauspielerske
• 1909: Joseph Losey, US-amerikoansken Regisseur

Tillie Olsen, tou Waareld keemen in 1912

• 1912: Tillie Olsen, US-amerikoanske Skrieuwerske
• 1914: Emmy Andriesse, niederloundske Fotogroafinne
• 1919: Giulio Andreotti, italieensken Politiker, moorere Moale Minister un Ministerpräsidänt, Skrieuwer un Journoalist
• 1922: Helga Göring, düütske Skauspielerske
• 1927: Zuzana Růžičková, tschechiske Cembalistinne un Hoochskoul-Koasterske
• 1931: Caterina Valente, italieenske Skauspielerske un Sjungerske
• 1931: Georgine Darcy, US-amerikoanske Skauspielerske
• 1935: Lucille Wheeler, kanadiske Ski-Spoartlerske
• 1936: Ljudmila Iossifowna Pinajewa, ruske / sowjetiske Kanu-Spoartlerske
• 1938: Klaus Dieter Kern, düütsken Säärken-Musiker
• 1939: Ute Starke, düütske Turnerske
• 1940: Anni Pede, düütske Licht-Atheletinne
• 1941: Faye Dunaway, US-amerikoanske Skauspielerske, Regisseurinne un Traalbouk-Skrieuwerske
• 1943: Angelo Bagnasco, roomsk-kathoolsken Kardinoal un Äärts-Biskop fon Genua
• 1944: Luise F. Pusch, düütske Sproak-Wietenskupperske
• 1944: Peter Fechter, 1962 as Fljuchtling doodskeeten ap ju Berliner Muure

Anselm Grün, tou Waareld keemen in 1945

• 1945: Anselm Grün, düütsken Benediktiner-Mönk un Skrieuwer
• 1947: Hans Fehr, Swaitser Politiker (SVP)
• 1951: Martin Auer, aastriekisken Skrieuwer
• 1955: Jan Fedder, düütsken Skauspieler
• 1963: Steven Soderbergh, US-amerikoansken Film-Regisseur
• 1968: LL Cool J, US-amerikoansken Rapper un Skauspieler
• 1973: Giancarlo Fisichella, italiensken Motoorspoartler
• 1976: Benoît Joachim, Luksembuurichsken Flitsepee-Spoartler
• 1982: Víctor Valdés, spoansken Foutbaal-Spieler
• 1986: Cristina Aicardi, peruoanske Badminton-Spielerske
• 1986: Stefanie Sargnagel, aastriekiske Skrieuwerske un Cartoon-Teeknerske
• 1989: Lærke Møller, deenske Hondbaal-Spielerske
• 1989: Aomi Muyock, Swaitser Skauspielerske

Gisela Pulido, tou Waareld keemen in 1994

• 1994: Gisela Pulido, spoanske Kite-Surferske
• 1994: Vivien Wulf, düütske Skauspielerske un Skrieuwerske
• 2001: Anssi Suhonen, finnisken Foutbaal-Spieler
• 2001: Alexander Türk, düütsken Bäidens-Skauspieler

Stuurwen

• 453: Ingyō, japoansken Kaiser
• 973: Ekkehard I. fon St. Gallen, Swaitser Mönk, Dekoan fon't Klaaster St. Gallen
• 1044: Adelheid I., frankiske Kaisers-Dochter, Äbtissinne fon do Stichte Quedlinburg, Gandersheim, Gernrode un Frose
• 1092: Vratislav II., Köänich fon Böömen
• 1163: Ladislaus II., ungarisken Juun-Köänich
• 1191: Berno, eersten Biskop fon Schwerin un Apostel fon do Abodriten
• 1236: Sava fon Serbien, eersten orthodoxen Äärts-Biskop fon Serbien, Skrieuwer un "apostelglieken Hilligen" fon do kristelke orthodoxe Säärken
• 1238: Brunward, Biskop fon Schwerin
• 1270: Walter de Dunstanville, ängelsken Rieder

Andreas III. fon Ungarn, stuurwen in 1301

• 1301: Andreas III., Köänich fon Ungarn
• 1331: Odorich von Portenau, italieensken Franziskoaner-Mönk un Raisenden
• 1334: Nikolaus von Stralendorf, Doomheer in Lübeck un in Schwerin
• 1380: Albrecht von Sternberg, Biskop fon Schwerin, Biskop fon Leitomischl un Äärts-Biskop fon Magdebuurich
• 1458: Anna von Plauen, Äbtissinne fon Quedlinburg
• 1460: Adelheid von Plassenberg, Äbtissinne fon dät Klaaster Himmelkron
• 1465: Thomas Beckington, Biskop fon von Bath un Wells
• 1476: John Mowbray, 4. Duke of Norfolk, britisken Oadeligen
• 1487: Thomas Rode, meeklenbuurichsken Gäistelken, Doomheer un Propst

Françoise Madeleine d’Orléans, stuurwen in 1664

• 1664: Françoise Madeleine d’Orléans, frantsööske Prinsässinne
• 1711: Sophie Eleonore fon Bruunswiek-Wulfenbuttel-Bevern, welfiske Prinsässinne un Kanonissinne in't Sticht Gandersheim
• 1753: George Berkeley, britisken Empirist un Philosoph
• 1772: Susanna Margaretha Brandt, Frankfurter Fauene un Bäidens-Möärenderske, ju Foarbielde foar Gretchen in Goethe sien Tragödie Faust waas.
• 1772: Maria fon Hannover, düütsk-britiske Oadelige
• 1830: Johann Georg Repsold, düütsken Fienmechaniker
• 1889: Ilma von Murska, kroatiske Opern-Sjungerske un Soangs-Pädagoginne
• 1898: Lewis Carroll, britisken Skrieuwer, Mathematiker un Fotogroaf
• 1912: Otto Liebmann, düütsken Philosoph
• 1919: Nikolai Stefanowitsch Beschanizki, rusk-orthodoxen Pestoor un Märtyrer
• 1919: Michael Bleive, rusk-orthodoxen Pestoor un Märtyrer

Platon Kulbusch, möärend in 1919

• 1919: Platon Kulbusch, rusk-orthodoxen Biskop fon Riga un Märtyrer
• 1919: Traugott Hahn, düütsk-baltisken evangeelsken Theologe, Pestoor un Märtyrer
• 1919: Moritz Wilhelm Paul Schwarz, düütsk-baltisken evangeelsken Pestoor un Märtyrer
• 1933: Aenne Biermann, düütske Fotogroafinne
• 1940: Heinrich August Meißner, düütsken Ingenieur un Iersenboan-Bauer
• 1955: Luis Zuegg, suud-tiroler Roopboan-Pionier
• 1965: Jeanette MacDonald, US-amerikoanske Skauspielerske un Sjungerske
• 1968: Dorothea Mackellar, austroalske Dichterske un Skrieuwerske
• 1972: Anna Maria Achenrainer, aastriekiske Skrieuwerske
• 1977: Anthony Eden, britisken Politiker, moorfäken Buute-Minister, Premierminister

Kurt Gödel, stuurwen in 1978

• 1978: Kurt Gödel, aastriekisk-US-amerikoansken Mathematiker, Philosoph un Logiker
• 1980: Rachel Fuller Brown, US-amerikoanske Chemikerske
• 1985: Wolfgang Bücherl, düütsk-brasilioansken Biologe un Arachnologe
• 1986: Donna Reed, US-amerikoanske Skauspielerske
• 1986: Fatma Rikkat Kunt, turske Illuminatoorinne un Kalligroafinne
• 1989: Dinah Nelken, düütske Skrieuwerske un Traalbouk-Skrieuwerske
• 1990: Eve Balfour, britiske Buurske un Agrar-Wietenskupperske
• 1991: Heli Finkenzeller, düütske Skauspielerske

Frederica Montseny, stuurwen in 1994

• 1994: Federica Montseny, spoanske Skrieuwerske, Anarchistinne un Politikerske
• 1998: Safiye Ayla, turske Sjungerske
• 2000: Angèle Albrecht, düütske Donserske
• 2000: Meche Barba, mexikoanske Skauspielerske un Donserske
• 2002: Pierre Joubert, frantsöösken Moaler un Teekner
• 2003: John Mantley, kanadisken Skauspieler, Skrieuwer un Produsänt
• 2004: Uta Hagen, düütsk-US-amerikoanske Skauspielerske
• 2005: Hildegard Gurgeit, düütske Wierstounds-Striederske juun do Nazis un leeter SED-Funktsjoonäärske
• 2005: Rudolph Moshammer, düütsken Moude-Skäpper
• 2006: Shelley Winters, US-amerikoanske Skauspielerske
• 2009: Angela Morley, britiske Komponistinne un Dirigentinne
• 2010: Petra Schürmann, düütske Wiedkieker-Moderatoorinne un Skauspielerske
• 2011: Stephanie Glaser, Swaitser Skauspielerske
• 2012: Antonio Mistrorigo, italieensken roomsk-kathoolsken Biskop fon Treviso
• 2012: Arfa Karim, pakistoanske Skoulkerske un Wunnerbäiden ap dät Rebät fon Computere un Informoatik
• 2012: Walter Siegert, düütsken roomsk-kathoolsken Theologe un Pestoor
• 2012: Janey Buchan, skottiske Politikerske
• 2014: Mae Young, US-amerikoanske Wrestlerske
• 2015: Lotte Hass, aastriekiske Duukerske, Unnerwoater-Fotogroafinne un -Model, Skauspielerske
• 2016: Ellen Meiksins Wood, US-amerikoanske Histoorikerske
• 2020: Ernst von Rudloff, düütsken Architekt
• 2021: Ludwig Heck, düütsken Chemiker
• 2022: Alice von Hildebrand, belgisk-US-amerikoanske roomsk-kathoolske Theologinne un Philosophinne