Santiago de Chile

Santiago de Chile, amtelk un kuut Santiago is ju Haudstääd un Primoatstääd fon Chile.

Santiago de Chile
Statistieke
Ienwoonertaal	5.278.000 (2002)
Fläche	641,4 km²
Befoulkengstichte	8.407 / km²
Agglomeration	7.003.122 (Región Metropolitana)
Höchte	522 m
Politik
Lound	Chile
Regio	Región Metropolitana
Uur
Stiftenge	12 Februoar 1541 truch Pedro de Valdivia
Tiedzone	CLT (UTC-4)
*Suumertied	(UTC-3)
Websiede	www.gobiernosantiago.cl

Dät Stääd-Rebät is deel fon ju Haudstääd-Region (Región Metropolitana), ju ieuwenske ju Provinz Santiago fon fieuw moor Provinzen uumfoatet. In't steedske Siedelengsrebät (área urbana) lieuwje 6.492.395 Ljuude, in ju heele Regíon Metropolitana sunt dät 8.004.105 (Stound 2009). Deermäd lieuwje sowät 44 Prosänt fon do Chilenen in of ap'e Naite fon ju Haudstääd. Man in'n äängeren Sin faalt unner Santiago bloot ju Meente, wier ju Binnestääd un dät Regierengs-Kwattier tou heert. Junner lieuwje bloot 200.792 Ljuude (Foukställenge 2002). Ju Baalengs-Ruumte uumfoatet deerjuun sogoar Stääde un Meenten fon uur Provinzen, so as Puente Alto of San Bernardo.

Ätter ju Foulkställenge fon 2002 sunt 68,74 Prosänt fon do Ljuude in Santiago katoolsk un 13,08 Prosänt protestantisk.

Geografie

Santiago in ju Loundskup, April 2013

Santiago lait in aan Doal-Seetel, ap een Hööchte fon 522 Meetere, oun dän Río Mapocho. Düssen Doal-Seetel bilget dän noudelke Ousluut fon dät groote Loangs-Doal, dät meridionoal twiske ju Kusten-Kordillere in't Wääste un do Anden in't Aaste ferlopt un fääre suudelk, bie Puerto Mont, in ju See ouduuket un ju Meeres-Sträite twiske dät Fäästlound un do foarleegerde Ailounde foarmt (biespilswiese Chiloé un Chonos-Archipel. Ju Stääd wäd in't Noude fon dät Aconcagua-Doal, in't Suude fon dät Rancagua-Bäkke un siedelk fon Anden un Kusten-Kordillere beskat.

Die Río Mapocho häd sien Wälle noudaastelk fon Santiago in do Anden. Ätter sowät füüftich Kilomeetere fljut ju Äi truch Santiago. Binne ju Haudstääd nimt ju Woater-Qualität stäärk ou. Uur Peñaflor fljut ju Äi ätter El Monte wai, wier hie dan in dän Río Maipo mundet. Fon ju Äi gunge masse Kanoale uut, die bekoandste sunt die Maipo-Kanoal un die San Carlos-Kanoal.

Dät Stääd-Rebät (areá urbana) häd een Flakte fon 641,4 Quadroatkilomeetere. Deerfon heere 22,4 Quadroatkilomeetere tou ju Meente Santiago. Ju Metropolregion Santiago (Región Metropolitana) häd een Flakte fon 15.103,2 Quadroatkilomeetere. In ju Ieuwene fon ju Haudstääd-Region wäd fuul Weete, Wien un Fruchte ounbaud. Uumdät ju Stääd in'n Doal-Seetel lait un dät fuul Ougase fon Autos un Industrie rakt, is deer in Winterdai oafter Smog (Een Miskenge uut Ougaase un Dook). Die Smog is oafter so ticht, dät me fon do wäästelke Stääddeele uut nit moal moor do Bierge sjo kon, do direkt deer bääte lääse.

Geskichte

Gruundengstied

Die spoanske Konquistador Pedro de Valdiva koom mäd 170 Suldoaten, do maaste ap Hoangste, uur dän Inka-Paad. Ap dän 13. Dezember 1540 koom hie ätter "Tambo Grande", wier däälich ju Plaza de Armas lait. Ätterdät jo uur dän Mapocho keemen sunt, Besätte hie do Ferwaltengs-Bauwierke fon do Inka, uum ju Kontrolle uur dät Rebät tou roakjen.

Man Boskuppere fon dän Inka-Heersker Manco Cápac II. hieden do ienheemske Indioanere woarskauet, sodät do hiere Ietelweeren ferstopped hieden un sik fäindelk juun do Besättere ferheelten. Buppedät waas do spoanske Ärooberere al ju Neerenge uutgeen, un jo bruukten twintich Deege hungerliedend, bit jo ju Befoulkenge so wied hieden, dät jo eenich wuuden.

Leetere, romantiske Deertstaalenge fon ju Stäädgruundenge

Santiago wuude dan ap dän 12. Februoar 1541 fon Pedro de Valdivia unner dän Noome "Santiago del Nuevo Extremo" gruunded. Dän Noome häd hie fon ju spoanske Pilger-Stääd Santiago de Compostela uurnuumen. Dät Rebät uumetou wuude "Nueva Extremadura" naamd.

Ju näie Stääd wuude mäd liekuut ferloopende Sträiten baud, do parallel of in'n gjuchten Winkel tounuur ounlaid wieren.

Man bolde roate dät Proleme. Insen waas dät een Moiteräi fon binne, man uk do Indioanere uumetou wüülen sik nit moor mäd ju Besättenge fon hier Lound toufree reeke. Pedro de Valdiva ferheelt sik uk fäindelk juun do Indioanere, bolde liet hie aal do haager Stoundende Persoonen, do hie in't Doal fon dän Mapocho foont, in sien Huus in Santiago fangen hoolde.

Ap dän 11. September 1541 begon aan organisierden Apstound unner ju Fierenge fon Michimalongo, aan Uppermon fon do ienheemske Picunche-Indioanere (aan Mapuche-Stom) mäd aan Uurfaal ap Santiago. Pedro de Valdivia waas tou ju sälge Tied mäd aan Deel fon sien Troppe fääre suudelk in dät Doal Cachapoal in Kampe ferwikkeld. Do Picunche wieren fuul moor as do Spaniere, Begjuchte fertälle fon sowät tjoonduusend Mon. Jo kuuden ju Stääd in Bround sätte. Bienaist hieden jo dät uk tou Wai broacht, do Fangene Indioanere tou befräien.

Man kuut eer do Spoaniere sik bienaist reeke moast hieden, hiede Inés de Suárez, ju Ooldske fon dän Stäädgruunder Pedro de Valdivia, aan Ienfaal: Ju moakede dän Foarsleek, dät me do soogen Fangene dän Kop ouslo un do Koppe do Oungriepere foar do Fäite smiete skuul. Do Monljuude wüülen eerste nit leeuwe, dät dät slumpje skuul, man ju sätte sik truch un sluuch mäd n Swäid persöönelk dän eersten Kop ou.

As do Oungriepere do Koppe in ju Hounde fon do Spoaniere siegen, fluchteden jo chaotisk. Man eerste kuut foar ju Jungelge kuude die Oungriep heel un aal touräächsloain wäide.

Mäd düssen Uurfaal begonnen tjo Jiere fon Kriech un Beleegerengen. Do Spaniere bauden hiere Stääd wier ap, uk mäd ne Fäästengs-Ounloage, wier jo sik in'n Noodfaal oun touräächluuke kuuden. Jo wieren fulkeemen ousleeten fon ju Waareld, moasten Kröäk oun Ietelweeren liede, Äkkerbau waas stuur. Sogoar do Kloodere geenen him uut, sodät jo Indioaner-Kloodere ounluuke moasten.

Pedro de Valdivia soande in'n Januoar 1542 Alonso de Monroy mäd fieuw Riedere ätter Peru wai, uum Hälpe tou aaskjen. Bienaist two Jiere moasten do Ljuude fon Santiago dan noch täiwe un smoachtje, eer in'n Dezember 1543 Monroy mäd soogentich Riedere un een Hälpe-Lääwerenge touräächkoom. Man deermäd waas ju stuurste Tied foar do Spoaniere foarbie un do Picunche looken sik fääre ätter't Suude tourääch. Sun hoolich Jier leeter koom noch moor Stöän mäd Juan Bautista Pastene un fon Santiago uut begonnen räägelde Exkursionen, uum dät Lound tou kolonisierjen.

Leetere Kolonioaltied

Ploan fon Santiago tou Begin fon 1712

Ätter dän Faal fon Concepción in't Jier 1555 marskierden wier Mapuche-Indioanere ätter Santiago wai. Jo fernäilden ju Fäästenge Peteroa un looken sik ätters wier uunfersjoons wier tourääch, uumdät jo n stäärkeren Oungriep fon do Spoaniere ferwachteden. Pedro de Villagrán, die Uppermon fon ju Fäästenge Imperial kuude ätters in aan snoachelken Uurraskengs-Oungriep dän indioanske Uppermon Leftaru (uk: Lautaro) ap dän 1. April 1557 uumebrange.

Twiske 1598 un 1723 moakeden niederloundske Honnelsmonljuude ju spoanske Kolonioal-Heerskup stuur.

Man ju Stääd fäästigede sik. Ju Buuräi uum ju Stääd tou waas een wichtige Ienkuumens-Wälle foar Santiago. In't Jier 1778 wuude ju eerste Brääch uur dän Río Mapocho baud, ju Puente Cal y Canto twiske ju Binnestääd un dät Kwattier La Chimba. Do Spoaniere taaiden do Indioanere deel. Dät waas een amtelk fäästskrieuwen Sätgjucht, dät do Spoaniere nit mäd do Indioanere touhoopelieuwje doarsten. Tiedwiese wuuden do Indioanere sogoar fon Spoanske Heeren as Sklouen heelden. Düsse Diskriminierenge waas fonsäärm nit goud foar dän Free twiske do be Foulke.

Man ieuwenske indioanske Oungriepe moakeden läipe Äidbieuwjen ju Äntwikkelenge fon ju Stääd Stuur. In 1647 fernäilde een stäärk Äidbieuwjen ju Stääd, in 1730 un 1783 wieren noch moor hädde Äidbieuwjen.

In't uunouhongige Chile

Ap dän 12. Februoar 1817 roate dät in Colina, noudelk fon Santiago, ju Slacht bie Chacabuco. Hier wonnen argentienske un chileenske Uunouhongegaids-Striedere unner ju Fierenge fon José de San Martín un Bernardo O’Higgins juun do köönichs-tjoue spoanske Troppen. Chile ferkloorde ap dän sälgen Dai sien Uunouhongegaid. Die Wai ätter Santiago waas nu fräi un do Uunouhongegaids-Striedere kuuden twäin Deege leeter, ap dän 14. Februoar 1817, in ju Stääd ienluuke. Man eerste in't Foulgejier wuuden do köönichs-tjoue Troppen eendgultich sloain.

"La Moneda", eerste een Munte-Häärstaalengs-Ounstalt, sänt 1845 Präsidenten-Palast

Wilst ju Tied fon ju Autoritäre Republik (fon 1830 bit tou dän Burgerkriech 1891) wuude dät Skoul-System ienfierd un dät Kultuur-Lieuwend hiede een Blöitetied. Ap'n 8. Dezember 1863 wuude ju Jesuiten-Säärke Iglesia de la Compañía truch een Fjuur fernäild. Moor as twoduusend Ljuude sunt deerbie stuurwen. In't Jier 1885 lieuwden al 189.322 Ljuude in ju Stääd.

Roate dät in do eerste Jiere fon't 20. Jierhunnert noch läipe wirtskuppelke Probleme, so as Inflatsjoon, wuude Santiago fon do 1930er Jiere oun tou een moderne, industrielle Metropole uumewonneld. In 1940 groide ju Befoulkenge uur een Million Ljuude, in 1960 wieren dät al two Millionen.

Unner ju Präsidentskup fon Salvador Allende twiske 1970 un 1973 wuude fuul foar do äärmere Ljuude in ju Haudstääd-Region däin.

Man ap dän 11. September 1973 moakede dät Militär unner Augusto Pinochet aan Putsch. Jo blokkierden do Sträiten un Kommunikatsjoons-Weege fon Santiago ätter Viña del Mar un Valparaíso. Mäd Kamp-Fljoogere bumbardierden do in do äddere Mäiden-Uuren dän Präsidenten-Palast "La Moneda". Ju Klok two ättermiddeeges begon ju Armee mäd ju Stoarmenge fon dän Palast. Ätter een kuute Skjooteräi oardende die Präsident Allende ju Kapitulatsjoon oun, bloot hie sälwen bleeuw in dän "Soal fon ju Uunouhongegaid" un noom sik junner dät Lieuwend.

Dät waas die Begin fon een soogentienjierige brutoale Diktoatuur in Chile. Ju duurde bit tou dän 11. Meerte 1990.

In 1993 koom die foarige DDR-Stoatsräid-Foarsitter Erich Honecker ätter Santiago, wier sien Dochter lieuwde, ätterdät die Prozess juun him apgruunde fon sien läipe Suundegaid ienstoald wuuden waas. Hie stoorf ap dän 29. Moai 1994 in ju Stääd.

Wällen

• Düssen Artikkel stöänt sik foar groote Deele ap ju düütsksproakige Wikipedia.