Rio de Janeiro

Rio de Janeiro is een Stääd in't Suudaaste fon Brasilien in dän Buundesstoat Rio de Janeiro. Deer woonje sowät 6.429.923 Ljuude (Stound: 2013), man wan me dät Metropol-Rebät deer uumetou meereekent, sunt dät 11.875.063 (Stound: 2010).

Rio de Janeiro
Statistieke
Ienwoonertaal	6.429.923(Stound:2013)
Fläche	1182
Befoulkengstichte	sowät 5439,9/km²
Höchte	31 m
Politik
Lound	Brasilien
Uur
Koordinoaten	22° 54′ S, 43° 12′ W
Websiede	[1]

As Weerteeken fon Rio de Janeiro jält die Sukkerhoud, ju 38 Meetere hooge Christus-Figur ap dän Bierich Corcovado un die Strand fon dän Stääd-Deel Copacabana die as aan fon do bekoandste ap ju Waareld jält.

Geskichte fon ju Stääd

Kolonioaltied

Ju Bucht, wier däälich ju Stääd lait, wuude ap dän 1. Januoar 1502 fon dän Seefoarder Gaspar de Lemos fuunen. Uumdät hie ju Bucht foar ju Mundenge fon een groote Äi heelt, wierbie hie sik ferdäin häd, hat ju Stääd daach deerätter Rio de Janeiro (dät hat "Äi fon dän Januoar").

Ätter dän Ferdraach fon Tordesillas moakeden do Portugiesen Ounspröäke ap dät Rebät jäildend, wier däälich Brasilien lait. Dät hieden do Eende fon't 15. Jierhunnert fuunen. Man do Frantsoosen wüülen do dät nit toustounde. Jo gruundeden in't Jier 1555 een Fäästenge ap dät Ailound Ilha do Serigipe, dät is foar ju Kuste fon dät Stuk Lound wier däälich Rio de Janeiro lait. Hiere Fäästenge naamden do Frantsoosen Fort Coligny. Dät Rebät, wät do Frantsoosen fon junner uut kontrollierje kuuden, naamden se France Antarctique. Die Vize-Generoal fon ju Fäästenge, Nicolas Durand de Villegagnon, gruundede ap dät uur Ouger dan ju Siedelenge Henriville. In düsse Tied lieuweden junner Tupi-Indioanere fon do Stomme Tamoio un Tupinambá, mäd do sik do Frantsoosen ferbuundeden.

Eerste tjoon Jiere leeter, in 1565, wuuden do Frantsoosen truch do Portugiesen fon junner ferdrieuwen. Do Portugiesen gruundeden ätters ju Stääd São Sebastião do Rio de Janeiro .

In 1680 wuude Rio de Janeiro Haudstääd fon do suudelke Regionen fon Brasilien, in düsse Tied waas ju Siedelenge mäd sowät fjauerduusend Ienwoonere een fon do wichtichste portugiesiske Deelläitengen ap brasilioansk Rebät. Sänt 1700 wuude Rio de Janeiro ju wichtichste Hoawen-Stääd fon Brasilien, foar'aaln apguunde fon Gould-Funste in ju Noaber-Region Minas Gerais.

Uk wan ju Stääd 1710/1711 fon do Frantsoosen oungriepen un besät wuude ( → Schlacht von Rio de Janeiro) un bloot juun hooch Loose-Jäild aan Outoach fon do frantsööske Suldoaten roaked wäide kuude, ferhoalde ju Stääd sik gau un wuude ap n 27. Januoar 1763 Haudstääd fon dät Vize-Köönichriek Brasilien.

Köönichs-Residenz

Fuul moor Betjuudenge kreech Rio de Janeiro in't Jier 1808, as die portugiesiske Hoaf foar Napoleon sien Troppen uut Lissabon fluchtede un ätter Rio koom. Touhoope mäd dän Köönichshoaf siedelden masse Kunstlere, Wietenskuppere un Oadlige ätter Brasilien uur, dät wirtskuppelke un kulturelle Lieuwend wuude in Foart broacht. So gungt ju Brasilioanske Nasjonoal-Bibliotäike ap Bestounde tourääch, do dät portugiesiske Köönichshuus meebroachte. In 1815 wuude Rio de Janeiro ju Haudstääd fon dät Köönichriek fon Portugal, Brasilien un do Algarven.

Ju Stääd begon in ju Foulge tou groien un heerde nit moor ap.

Man in't portugiesiske Muurlound roate dät Probleme, wilst die Köönich wäch waas: Ap dän 24. August 1820 briek in Portugal ju Liberoale Revolutsjoon uut. Do Portugiesen hieden niks juun ju Monarchie, man jo wüülen een Konstitutsjonelle Monarchie, also een Köönichriek mäd ne Ferfoatenge, un jo wüülen twäidens, dät die Köönich wier in Portugal sit un nit in Brasilien. Deeruum saach sik die Köönich in't Jier 1821 twoangen, ätter Portugal tourääch tou gungen un ferliet Rio de Janeiro.

Haudstääd fon't Kaiserriek Brasilien

As die Köönich nu uut Brasilien wäch waas, wuude Brasilien unner sin Suun Dom Pedro de Alcântara een uunouhongich Kaiserriek. Dät kon goud weese, dät die Prins düt mäd sin Foar ouboald waas: Do spoanske Kolonien in Suudamerikoa ferkloorden Riegenwiese hiere Uunouhongegaid, un wan nu Brasilien ätter ju Liberoale Revolutsjoon fon Portugal wier tou een Kolonie degradierd wäide skuul, moaste die Portugiesiske Köönich ju sälge Suurge hääbe. Truch ju Uunouhongegaid unner Heerskup fon dän portugiesiske Krounprins kuude Brasilien foar dät portugiesiske Köönichshuus heelden wäide, man foar dät portugiesiske Parlemänt nit. Die Köönich bestroawede sin Suun uk nit, hie soande neen Suldoaten, uk dät Troonfoulgegjucht liet hie him. In 1825 ärkoande hie sogoar ju brasilioanske Uunouhongegaid oun.

Ju Haudstääd fon dät uunouhongige Brasilien waas Rio de Janeiro.

In ju republikoanske Tied

Uk as in 1889 Brasilien ätter aan Militär-Putsch tou een Republik wuude, bleeuw Rio de Janeiro ju Haudstääd.

In't Jier 1891 hiede ju Stääd al 500.000 Ienwoonere.

Eerste in 1960 wuude ju näigruundede Stääd Brasília Haudstääd. Daach groide Rio de Janeiro noch fääre. Fuul, do in ju Hoopenge ap n beeter Lieuwend in ju Stääd looken, loundeden in do so-naamde Favelas, dät sunt Äilends-Kwattiere. Do Unnerskeede twiske äärm un riek sunt in Rio de Janeiro kloor sjuunelk. Eerste sänt 1980 groit ju Stääd wät sinniger, man ju groit bit däälich.

Wällen

• Groote Deele fon düssen Artikkel äntstuuden in Ounlienenge oun ju düütsksproakige Wikipedia.