Glitsker
N Glitsker is ne uut Snee äntsteene groote Iesmasse, ju sik as ne Äi, bloot loangsoamer, n Ouhong deelbewääget. Dät rakt dät noch ap hooge Bierige, toun Biespil in do Alpen, man juust so uk in koolde Regione nai bie do Pole, so toun Biespil in Gräinlound. Deer rakt dät uk Inloundies, dät is ju grootste Glitsker-Foarm, ju ganse Loundskuppe bedäkt. Bie ju Äntstoundenge fon Glitskere wäd uut ne Loage fon näien Snee ne Loage fon Glitskeries, ju dan nit fuul moor as n Tjaandel fon ju uursproangelke Tjukte häd.
Nutsenge
BeoarbaidjeBesunners in Gebiete, do gewöönelk druuch sunt, wäide Glitskere as Swäitwoater-Reserven nutsed, wierbie man deer däälich appaasje skuul, wült in dät jungere Glitsker-Ies, dät foar eenige Jiertjaande äntsteen is, oolde Pestizide ienfäärsen sunt.
In Europa wuude Glitsker-Ies toun Deel sogoar as Keelmiddel benutsed: Fon 1863 bit 1914 wuude an n Unneren Grindelwaldglitsker Ies kommerziell oubaud un bit Paris exportierd.
In dät Noudwääste fon Pakistan wäide sänt loange Tied "kunstelke Glitskere" as Woaterspieker baud, do oaber wietenskuppelk blouked neen ächte Glitskere sunt, deeruum dät t.B. dät Ies nit uut Snee äntstoant. Foar sun kunstelken Glitsker wäide mäd fuul Oarbaid Iesbrokken ap n hoogen Bierich (4500 - 5000 m) transportierd, wier dät Skaad rakt. Deermäd do Brokken touhoopefjoose, wäd uk floudich Woater deertouroat. Dät wäd dan noch isolierd, un dan mout man dät sowät fjauer Wintere lääse läite, deermäd dät noch truch natüürelken Snee un Ies woakst. Dan is sun kunstelken Glitsker kloor. Düsse Technik wäd bit däälich benutsed.
Die wirtskuppelke Nutsen fon do europäiske Glitskere lait däälich foarallen deeroane, dät jo dän Froamdenferkier anluuke.
Glitskere in ju Klima-Ferannerenge
BeoarbaidjeDeeruum, dät n Glitsker truch Steenstoaf un Algen sieläärge nit rien wiet is, an eenige Steeden sogoar gries af bruun, hääbe do Glitskere natüürelk aaltiede Sunnenlucht absorbierd un sunt deertruch aaltiede n bitje ousmolten, man ju Groienge in Winterdai waas n Uutgliek. Däälich rakt dät bie fuul Glitskere naan Uutgliek moor tou dät Ousmilten. Deerfoar rakt dät ferskeedene Gruunde, aan deerfon is, dät truch Rout uut Ougase do Glitskere noch minner wiet sunt un moor Sunnenlucht absorbierje. Eenige Wietenskuplere fersäike, truch wiete Folien, do se ap do Glitskere lääse, düssen Effekt litjer tou moakjen. Man n uur, wichtigeren Gruund is die anthropogene Glääshuus-Effekt, truch dän et ap uus Äide aaltiede woormer wäd.
Dät Problem is nit bloot, dät truch Ferannerenge fon ju Loundskup Lieuwendsruume ferlädden gunge, n fuul gratter Problem is, dät wan aal do Glitskere mäd do groote Flakten fon Inloundies in do Polargebiete smilte, wäd die Woaterspeegel fonne See so fuul haager, dät läige Loundskuppe, foarallen in groote Deele fon Bangladesch un do Niederlounde, unner Woater sät wäide konnene. As dät in Iestiede moor Glitskere roate, waas ja uk die Woaterspeegel fuul djapper as däälich. So roate dät ne Tied, ju Weichsel-Kooldtied, as Maas un Themse bee in n Rhien flooten, wült n grooten Deel fon n Noudsee-Gruund Lound waas.
N uur Problem is, dät truch dät Ousmilten fon do Glitskere oolde Pestizide wier uut dät Ies kuume. Die Gebruuk fon düsse Pestizide is toun Deel al sänt Jiertjaande ferbeeden, deeruum, dät se so gefoarelk sunt, man nu kuume se wier in ju Uumewaareld.
Äntstoundenge fon Loundskuppe truch Iestiedglitskere
BeoarbaidjeIn Iestiede wieren se uk in Middel-Europa fuul gratter un wieren in Regione, wier et sowät däälich nit moor rakt, wier me oaber an ju Loundskupp noch ärkanne kon, dät so moonich een Doal fon n Glitsker in't Lound skrabbed is un dät so moonich aan Höäwel fon dät Materioal stamt, dät n Glitsker foar sik häär skäuwen häd.
-
Präger Glitskerseetel (Swotwoold), wier inne Würm-Kooldtied säks Glitskere touhoopestattene. -
Fon Iestied-Glitskere foarmde Loundskup in do Brohmer Bierge (Mecklenbuurich-Foarpommern) -
Ne fon Glitskere in ju Würm-Kooldtied foarmde Loundskup in Cumbria, Noud-Änglound, mäd dät Täärp Keswick un dän See Derwent Water
