Dresden

Dresden (sorbisk: Drježdźany; oulat uut dät ooldsorbiske Drežďany foar Sump- of Auwoold-Bewoonere) is ju Loundeshaudstääd fon dän Fräistoat Saksen. Ju lait in ju Dresdner Elbetoalwiedenge an do Uurgonge fon dän Buppe- tou dän Middelloop fon ju Elbe un fon dän Middelgebiergedräppel tou dät Nouddüütske Läichlound in dät Suude fon Aastdüütsklound. Dresden is dät politiske un kulturelle Säntrum fon n Deelstoat Saksen.

Dresden
Statistieke
Ienwoonertaal	529.781 (2011)
Fläche	328,31 km²
Befoulkengstichte	1614 km²
Höchte	113 M. buppe N.N.
Politik
Lound	Düütsklound
Buundeslound	Saksen
Stäädgliederenge	10 Ortsamte, 9 Taärpe
Uur
Tiedzone	UTC +1
*Suumertied	UTC +2
Koordinoaten	51°2'NB 13°44'AL
Websiede	www.dresden.de

Geographie

Loage fon Dresden in Düütsklound

Dresden lait an bee do Ougere fon de Elbe. Dät Säntrum fon ju Stääd lait ap n Hööchte fon 113 m buppe NN. Die hööchste Punkt is dän Triebenbierich un lait 383 m buppe NN.

Groote Stääde do ticht bie Dresden lääse sunt (80 km) in dät Suudwääste, Leipzig (100 km) in dät Noudwääste, un Berlin (200 km) in dät Noude. 150 km suudelk fon Dresden lait ju tschechiske Haudstääd Prag, 230 km aastelk lait Breslau (Wrocław).

Dresden heert tou ju düütsk/tschechiske Euroregion Elbe/Labe.

Klima

Dät Klima is koold-mäitich bit kontinentoal. Do Suumere sunt woarmer as de düütske Truchsleek, do Wintere sunt koolder. Die truchsleek Temperatuur in Februoar is -1,7 °C un 18,1 °C in Juli. Die truchsleek Jiertemperatuur in ju Binnenstääd is 10,2 °C. Do maast wäite Mounde sunt Juli un August, mäd 61 mm per Mound.

Dät Mikroklima in dät Elbe Doal ferskielt fon dät appe Ouhonge in do haagere Gebiete. In Klotzsche, ap 227 m buppe NN, lait n Weederstation. Dät Weeder in Klotzsche is 1-2 Groad koolder as in ju Binnenstääd.

Mound	Jan	Feb	Mee	Apr	Moa	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Dez	Truchsleek Jier
Maks. Temperatuur (°C)	2,7	4,1	8,4	12,9	18,7	21,3	23,6	23,7	18,8	13,5	6,9	4,0	13,2
Min. Temperatuur (°C)	-2,2	-1,8	1,3	3,9	8,6	11,8	13,7	13,6	10,4	6,4	1,9	-0,6	5,6
Rien (mm)	44,3	34,9	43,1	47,3	60,0	68,5	82,0	77,9	49,6	44,5	53,5	56,9	55,21
Riendeege	9,8	8,9	8,8	9,3	8,6	10,5	10,3	9,2	8,3	8,2	10,6	11,1	9,47

Geskichte

Luftbielde fon ju historiske Binnenstääd fon Dresden

Siet 1485, as ju härskjende Familie Wettin sik deer ansiedelde, waas Dresden ne wichtige Stääd. Unner Fürst August die Stäärke wuud ju Stääd in dät 18. Jierhunnert n Zentrum fon Kunst un Kultuur. Weegen ju rieke barocke- un Rokoko-Architektuur kreech ju Stääd dän Spitsnoome Elbflorenz (Florenz an de Elbe).

Fon 1889 an waas Dresden, tonk Heinrich Ernemann, ju Haudsteede foar ju Europäiske fotografiske Industrie. Fuul technologiske Innovatione koomen deerhäär, as ju eerste eenoogige Littekbielde (24 x 36 mm) Speegelreflexkamera in de Waareld. Fääre waas Dresden in dät 20. Jierhunnert Heemat fon ju VEB Pentacon Fabrik, ju der ieuwenske uur ju Praktica moakede. Ounfang fon dät 20. Jierhunnert, wuud ju Kunstlergruppe "Die Brücke" in Dresden gruunded.

In ju Noacht fon n 13.-14. Februoar 1945 wuud fon do britiske ne Bombardierenge fon Dresden truchfierd. Dät roate uur 25.000 Doode un 75.000 Huuse ferswoonten fon de Loundkoarte. Do extrem heete Flammen feruurseekeden n Fjuurstoarm, do der Moanskene in do Flammen oun soogen.

Disse Fernäilenge waas nit ju eensige, ju de Stääd heemsoacht häd:

• 1491 truch n Bround fernäild;
• 1760 fon do prüüsiske Kanonen fernäild unner dän Soogenjierige Kriech
• 1849 truch ju Unnerdrukkenge fon ne Rebellion foar ne Ferfoatenge, die Dresdner Moaiapstand.
• In n August 2002 wuud ju Stääd ferwöisted truch Uurfloudengen, infoulge fon stäärken Rienfal in dät Gebiet fon de Elbe.

Ätter dän Twäide Waareldkriech wüül ju kommunistiske Ferwaltenge Dresden tou sozialistiske Metropol uumewondelje. Dät betjutte, dät bolde aal Ruinen in de Stääd rüümed wuuden. Historisk wäidfulle Gebäude wuuden deelrieten, trots eenige Proteste, as ju SophienSäärk, ju der 1962 deelrieten wuude. Ne Riege fon historiske Gebäuden wuuden wier apbaud, as dän Zwinger un dän Semperoper. Do Ruinen fon ju Frauensäärke bleeuw stounden as n Toankmoal. Ätter ju Weende wuud foar ne uur stäädebauelke Plaanenege wääld: ju Stääd skuul fuul moor fon sien Foarkriechs-Uutsjoon wierkrige. Ju Frauensäärke wuud fulboodich wier apbaud un uur Deele fon de Stääd wuuden in n historisken Stil renovierd. Deertruch häd Dresden n historisk, barock Uutsjoon kriegeu un lukt ju aal moor Besäikere. Noch immer wäd an disse stäädiske “Fernäierenge” oarbaided.

Stääddeele

Do Ortsamtsberäkke (ljoachtgries) un do Täärpe (dunkelgries) fon Dresden

Do Stääddeele fon Dresden

Uursproangelk liegen aal Stääddeele fon Dresden in, wät nu ju Ooldstääd un ju Näistääd sunt. Ieuwenske do Deele binne do Stäädmuuren fon Dresden äntstuud in dät achttiende un dät njuugentiende Jierhunnert buute do Muuren Foarstääde, do der in de Räägel baud wuuden fon do saksiske Fürsten, un mongens ätter him benaamd wuuden (Friedrichstääd, Antonstáäd, Johanstääd). Ju Antonstääd is däälich bekoand as Äußere Neustadt, oawers do uur köönegelke Stääde beheelden hiere Noomen. Leeter in dät njuugen tiende Jierhunnert wuuden truch dät Groien fon Dresden nai lääsende Täärpe annexierd truch ju Stääd. Moorere eemoalige Täärpe hääbe hiere Täärpmidde beheelden.

In dät 1958 waas dät Stäädgebiet iendeeld in do Bezirke Midde, Aast, Wääst, Suud un Noud. Siet 1991 is disse Iendeelenge ärsät truch ne näie mäd tjoon Ortsamtberäkke (foar dät Stäädgebiet foar 1990) un njuugen Täärpe (foar do ätter 1990 touföigede Beräkke.

Ortsamtsberäkke

• Altstadt, mäd: Innere Altstadt, Friedrichstadt, Johan Stadt, Pirnaische Vorstadt, Seevorstadt, Wilsdruffer Vorstadt
• Neustadt, Albert City, Äußere Neustadt, Innere Neustadt, Leipziger Vorstadt, Radeberger Vorstadt
• Pieschen mäd: Pieschen, Trachenberge, Mickten, Kaditz, Trachau, Übigau
• Klotzsche mäd: Klotzsche, Hellerau, Heller Berge, Wilschdorf
• Loschwitz mäd: Loschwitz, Weißer Hirsch, Rochwitz, Wachwitz, Niederpoyritz, Hosterwitz, Söbrigen, Oberpoyritz, Bühlau, Pillnitz, Dresden
• Blasewitz mäd: Blasewitz, Striesen, Tolkewitz, Grüna, Dobritz, Seidnitz
• Leuben mäd: Leuben, Laubegast, Alttolkewitz, Kleinzschachwitz, Zschieren, Meußlitz, Großzschachwitz, Sporbitz, Niedersedlitz, Dobritz
• Prohlis mäd: Großluga, Kleinluga, Kauscha, Leubnitz-Neuostra, Lockwitz, Nickern, Niedersedlitz, Prohlis, Reick, Strehlen, Torna, Teile
• Plauen, mäd: Plauen, Südvorstadt, Coschütz, Gittersee, Kaitz, Kleinpestitz, Mockritz, Gostritz, Räcknitz, Zschertnitz
• Cotta mäd: Briesnitz, Kemnitz, Stetzsch, Cotta, Omsewitz, Leutewitz, Gorbitz, Wölfnitz, Löbtau, Naußlitz, Roßthal, Dölzschen

Täärpe

• Altfranken
• Cossebaude mäd Gohlis, Niederwartha, Cossebaude, Neu-Leuteritz
• Gompitz mäd: Gompitz, Ockerwitz, Penn Rich, Roitzsch, Steinbach, Zöllmen, Unkersdorf
• Langebrück
• Mobschatz mäd: Alt Leuteritz, Brabschütz, Merbitz, Mobschatz, Podemus, Rennersdorf
• Oberwartha
• Schönborn
• Schönfeld-Weißig mäd: Borsberg, Cunnersdorf, Eichbusch, Eschdorf, Gönnsdorf, Helfenberg, Krieschendorf, Malschendorf, Pappritz, Reitzendorf, Rockau, Rossendorf, Schönfeld, Schullwitz, Weißig, Zaschendorf
• Weixdorf mäd: Weixdorf, Marsdorf, Lausa, Friedersdorf Gomlitz

Sjoonswöidegaide

Frauensäärke

Semperoper

Kattoolske Hoafsäärke

Skilleroatsjengalerie Oolde Mästere

Säärken

• Frauensäärke (Wierapbau 2005 ousleeten)
• St. Tjofooldegaids-Kathedrale (eemoalige Katoolske Hoafkirche)
• Dreikönig Kirche

Kastäile

• Zwinger
• Residenzschloss
• Coselpalais
• Taschenbergpalais
• Jägerhof

Museen

• Staatliche Kunstsammlungen Dresden iensluutend:
  • Ju Gemäldegalerie Alte Meister
  • Porzellansammlung
  • Rustkoomere (Panzer, Pistolen un sowät)
  • Mathematisch-Physikalischer Salon (ne Samlenge fon Instrumente as Klokken, Globen, astronomiske Instrumente)
  • Dät Grüne Gewölbe (ju Schätkoomere fon do saksiske Kuurfürste)
  • Dät Albertinum ( Skulpturenhalle un Galerie Neue Meister)
  • Ju Kunsthalle im Lipsius-Bau.
• Deutsche Hygiene-Museum
• Landesmuseum für Vorgeschichte
• Staatliche Naturhistorische Sammlungen Dresden
• Museum für Völkerkunde Dresden
• Universitätssammlung Kunst + Technik
• Johanneum Verkehrsmuseum Dresden
• Museen der Stadt Dresden
• Militärhistorisches Museum der Bundeswehr
• Botanischer Garten der Technischen Universität Dresden

Tjooter un Opera

• Semper (Sächsische Staatsoper)
• Schauspielhaus am Zwinger

Platse un Sträiten

• Altmarkt (Dresden), wichtigen Plats in de historiske Binnenstääd mäd de Kreuzkirche
• Neumarkt (Dresden)
• Brühlsche Terrasse

Wiedere Sjoonswöidegaide

• Die Fürstenzug, woarskienelk dät waareldwied grootste Ästerken-Panel, wät aal Fürste fon dät Huus Wettin wiest bit 1918
• Sächsisches Ständehaus
• Yenidze Zigarettenfabrik
• Großer Garten (Stäädpark)
• Gläserne Manufaktur (gleesen VW-Wierk)
• Statue fon August die Stäärke (Goldener Reiter)
• Pfunds Molkeräi
• Ju eensige Bierich-Seelboan fon de Waareld (Ferbiendenge twiske do Stääddeele Loschwitz un Oberloschwitz)
• Ju Loschwitzer Brääch mäd Spitsnoome Blaues Wunder
• Dampskiepe ap de Elbe
• Ernemann Turm (eemoalige Kamera-Fabrik un nu technisk Museum)

Waareldäärwe

N 18 km loangen Paat fon ju Niede fon de Elbe, iensluutend n Deel fon Dresden, wuud fon UNESCO in n Juli 2004 tou Waareldäärwe ärkläärd. Infoulge do Ploane foar dän Bau fon ne Brääch koom et two Jiere leeter ap ju Roode Lieste. An n 25. Juni 2009 wuud ju Elbniede wächhoald fon ju Lieste fon dät Waareldäärwe, dan ju Stääd is dän Bau fon de Brääch wichtiger as ju Steede ap ju Lieste. Die Ferkier twiske de "Altstadt" un de "Neustadt" geen aal uur ju monumentoale Brääch "Dät blaue Wunner". Disse Brääch wuud truch dän touniemende Ferkier uurbelasted. Ju Diskussion deeruur, of me ap ju Lieste fon dät Waareldkultuuräärwe blieuwe wüül, of dät et foar ju Infrastruktuur fon de Stääd beeter is, ne näie Brääch tou bauen, kon me oafte ap de Sträte mee biewoonje. Do Ienwoonere fon de Stääd sunt oafte ju Meenenge, dät Dresden sofuul Ankloang fint, dät sun Iendraach ap de UNESCO-Lieste neen Noodseeke weese skuul.

Ferkier un Transport

Dresden Haudboanhoaf

Flughafen Dresden is die internationale Flughoawen fon Dresden. Die lait in Klotzsche, n Stääddeel fon Dresden, 9 KM noudelk fon de Binnenstääd oawe. Siet September 2008 is die offizielle Noome fon dän Flughoawen: Dresden International.

Boanferkier rakt et uur Dresden Haudboanhoaf mäd ne Ferbiendenge tou Leipzig, Berlin, Prag, Erfurt, Magdebuurich, Frankfurt, Wiesbaden, Hambuurich, Hannover, Bremen, Stettin, Brünn, Wien un Budapest, Boanhoaf Dresden Midde un Boanhoaf Dresden-Näistääd.

In ju Stääd rakt et tweelich S-Boan Ferbiendengen un 30 Buslinien. Bit 1975 foaren in Dresden uk Buppeleedengsbusse. Disse wuuden truch Busse mäd Dieselandrieuw ärset.

Truch dän noudwäästelke Beräk fon de Stääd gungt ju Buundesautoboan 4 in Gjuchte Görlitz un Chemnitz - Erfurt. In dät Noude fon de Stääd ju Buundesautoboan 13 in Gjuchte Berlin un wäästelk fon Dresden ju Buundesautoboan 14 ätter Leipzig. Ju näie Buundesautoboan 17 begint in dät Wääste fon Dresden ätter dät Suude. Et is uk ju E55 un gungt truch dät Erzgebierge ätter Prag.

Berüümde Bewoonere fon Dresden

Gebooren in Dresden

Sigarettenfabrik Yenidze

<-! Oardend ätter Bäide ->

• Heinrich V. fon Saksen (16. Meerte 1473), Herzog fon Saksen
• Anna fon Saksen (1544-1577), twäide Moanske fon Wilhelm fon Oranien
• August II. fon Polen (1670), Köönich fon Polen
• August III fon Polen (1696), Köönich fon Polen
• Nikolaus fon Zinzendorf (1700), Gruunder fon ju Herrnhutter Bruuremeente.
• Friedrich Christian fon Saksen (1722), Kuurfürst fon Saksen
• Friedrich August I. fon Saksen (1750), Köönich fon Saksen
• Maximilian fon Saksen (1759), Prins
• Johann fon Saksen (1801), Köönich fon Saksen
• Albert fon Saksen (23. April 1828), Köönich fon Saksen
• Georg fon Saksen (1832), Köönich fon Saksen
• Alfred Hettner (1859), Geograph
• Friedrich August III fon Saksen (1865), Köönich fon Saksen
• Melitta Bentz (31. Januoar 1873-1950), Ärfienderske fon ju Koafjeteemse
• Paula Modersohn-Becker (1876-1907), Moaler
• Conrad Felix Müller (1897-1977), Moaler
• Erich Kästner (1899-1974), Skrieuwer, Dichter un Komiker
• Margaret Carola fon Saksen (1900-1962), saksiske Prinsässinne
• Robert Siodmak (1900-1973), US-amerikanisken Regisseur
• Rudolf Harbig (1913-1944), Spoartler
• Luise Krüger (1915-2001), Spoartler
• Helmut Schön (1915-1996), Foutbaalspieler un Foatbaaltrainer
• Horst Sindermann (1915-1990), DDR-Politiker
• Andreas fon Bülow (1937), düütsken Politiker
• Jörg Peter (1955), Looper
• Andreas Trautmann (1959), Foutbaalspieler
• Matthias Sammer (1967), Foutbaalspieler un Trainer
• Burger Tim Wall (1989), Swimmer

Uurswain bädden

Residenzslot

• Heinrich Schütz (Köstritz, 8. Oktober 1585), Komponist un Oargelist
• Wilhelm Friedemann Bach (Weimar, 22. November 1710), Komponist
• Ludwig Tieck (Berlin, 31. Moai 1773), Skrieuwer
• Carl Maria fon Weber (Eutin, 18. November 1786), Komponist
• John Peter Platter (Dordrecht, 11. November 1808), niederloundsken Moaler
• Robert Schumann (Zwickau, 8. Juni 1810), Komponist
• Richard Wagner (Leipzig, 22. Moai 1813), Komponist
• Heinrich Hertz (Hamburg, 22. Februoar 1857), Physiker
• Heinrich Mann (Lübeck, 27. Meerte 1871), Skriewer
• Sergei Rachmaninoff (Nowgorod, 1. April 1873), Komponist, Pianist un Dirigent
• Ernst Ludwig Kirchner (Aschaffenburg, 6. Moai 1880), Moaler
• Victor Klemperer (Landsberg an der Warthe, 9. Oktober 1881), Philologe un Skriftstaaler
• Angela Raubal (Braunau am Inn, 28. Juli 1883), Hoolichsuster fon Adolf Hitler
• Lothar-Günther Buchheim (Weimar, 6. Februoar 1918), Skrieuwer un Moaler
• Hans Hermann Groer (Wien, 13. Oktober 1919), Kardinoal, Aartsbiskop fon Wien
• Hans Modrow (Jasenitz, 27. Januoar 1928), DDR-Politiker

Partnerstääde

Albertinum

Dresden häd do foulgjende Partnerstääde:

• Brazzaville (Republik Kongo), sänt 1975
• Columbus (USA) sänt 1992
• Coventry (UK) sänt 1959
• Florenz (Italien) sänt 1978
• Hambuurich sänt 1987
• Ostrava (Tschechien), sänt 1971
• Rotterdam (Niederlounde) sänt 1988
• Salzburg (Aastriek) sänt 1991
• St. Petersburg (Ruslound) sänt 1961
• Skopje (Mazedonien), sänt 1967
• Straßburg (Frankriek) sänt 1990
• Breslau (Polen), sänt 1959

Ferbiendengen

• Dresden, Stäädfierder
• Dresdner historisk Zentrum
• Museen in Dresden
• Besäikerservice Noachtskicht
• Saksiske Dampskipfoart
• Stoatelke Kunstsamlengen
• Ernemanntouden
• Techniske Samlengen Dresden

Blik fon ju Carolabrääch ap de Stäädmidde fon Dresden. Links un Midde ju Brühlsche Terrasse, deerbäáte ju Frauensäärke un do Toudene fon dät Ständehuus, dät Residenzslot un ju Kattoolske Hoafsäärke. Gjuchts ju Augustusbrääch un fluks deerbääte die Semperoper.

Commons: Dresden – Bielden, Videos un Audiodoatäie

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen: