Atomkääden
N Atom bestoant uut n Atomkääden mäd deer uumetou ne Wulke fon Elektrone. Ju elementäre Iensicht in dän Bau fon ju Materie wuud 1911 fon Ernest Rutherford publizierd. Die Kääden is, sogoar beleeken ap ju Gratte fon dät Atom, gjucht littik man positiv leeden un die Dreeger fon bolde ju ganse Masse fon dät Atom. Die Kääden, so wuud leeter äntdäkt, bestoant an sik wier uut two Soarten subatomäre Paate of Nukleone: Protone un Neutrone. Buutendät rakt et noch Quarke.
Ju positive Leedenge un deermäd ju Atomtaal fon dät Element wäd bestimd fon ju Taal Protone in dän Kääden. Ju Masse deerjuun wäd bestimd fon ju Summe fon ju Taal Protone un Neutrone. Do twäin litje Paate hääbe bolde jusälge Masse. Dät rakt maastens wät moor Neutrone as Protone in dän Kääden.
N Biespil: n Atom fon Element 92 (Uran) häd 92 Protone in dän Kääden. In ju Natuur rakt dät two Soarten Käädene (Isotope) fon Uran: 235U un 238U. Dät eerste Isotop häd 235 Nukleone in Gansen, dät is tou tällen 235 – 92 = 143 Neutrone. Dät uur Isotop häd tjo Neutrone moor. N Mol 235U änthaalt sowät 235 Gram Masse. Ju Taal 235 is n Biespil fon n Massentaal.
Positive Leedengen steete sik enunner ou un ju Gravitationskraft, wiermäd Protone sik ennunner anluuke, is gjucht fuul (uum 1036 Moal) litjer. Dät rakt deeruum uk noch ne uur Kraft, ju der dän Atomkääden touhoope haalt. Ju wäd ju stäärke Wikselwierkenge naamd un is ap Oustande in Oardengrööte fon ju Truchmäite fon dän Atomkääden stäärker as ju ousteetende elektromagnetiske Kraft. Ap grattere Oustande is ju oawers gans swäk.
| Litje fysiske Paate | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|