Mitochondrioale DNA
Ju mitochondrioale DNA of mtDNA is ne litje ringfoarmige DNA, ju sik nit in dän Sälkääden befint, man in do Mitochondrien, litje Organellen deerbuute. Do Mitochondrien änthoolde uk n oainen Typ Ribosome. Dät rakt hunnerte fon Mitochondrien pro Sälle un do änthoolde älk fuul sirkuloare Chromosome. Do änthoolde aal dosälge Gene, man sunt nit immer identisk: Isodisomie hat sofuul, as dät aal Moleküle fon ne Sälle identisk sunt, Heterodisomie hat, dät do nit identisk sunt. Ju dubbelstrangige mtDNA bie dän Moanske änthaalt 37 Gene: 22 kodierje tou tRNA, 2 tou ribosomoal-RNA un do uurige 13 tou Oaiwiete. Dät Mitochondrion kodiert nit fulboodich foar sien oaine Oaiwiete: wäkke Funktioone sunt in dän Loop fon do Generatione fon dät nukleare DNA uurnuumen wuuden. Do Oaiwietprodukte fon do Gene hääbe dan ne apaate Translokationssequenz, wiertruch do ätter do Mitochondrien transportierd wäide skällen.
Ferierwenge
BeoarbaidjeJu mitochondrioale DNA ferierwet gewöönelk bloot uur ju wieuwelke Lienje un gungt also nit uur mäd Sperma of Blöitenstoaf. Do Mitochondrien fon ju monnelke Säidsälle fiende sik in dän Stäit, die bie de Befruchtenge maasttied nit in ju Oaisälle kumt. Der sunt oawers wäil eenige Biespiele fon Uurdreegenge fon mitochondrioale DNA fon dän Foar beskrieuwen wuuden.
Ju Doatseeke fon Ferierwenge truch ju Muur (maternoale Ferierwenge) fon mtDNA wäd oanwoand in ju Genografie uum ju Ferspreedenge fon uus Foarallere (of eegentelk uus ‘Foarmuure’) in ju Foargeskichte tou kartierjen. Wichtich deerbie is, dät dät mtDNA sik uur do Generatione nit annert, uutgenuumen wan deer ne Mutation aptrit, ju dan fon sunne ‘Stammuur’ as hiere Charakteristik an aal hiere Ätterkuumen fääre roat wäd. So kumt me tou ne hypothetiske ‘Eva’, fon wäl aal Moanskene ap de Waareld ap Eende oustamje skällen. Ju skäl dan uut Afrikoa keemen weese, sowät 140.000 bit 200.000 Jiere häär. Ju Doatierenge honget deerbie gjucht ou fon do Skatsengen fon dän Frequenz, wiermäd toufällige Mutatione in ju mitochondrioale DNA aptreede. Uk bie ju Kartierenge fon ju Migration fon ju Steeleeke ätter dät Noude ätter dät lääste Iestiedoaler kuud mtDNA bruukt wäide.
Ju mitochondrioale DNA un do Fräisen
BeoarbaidjeUnnersäikengen mäd mtDNA sunt uk däin wuuden uum ju Oustammenge fon do Fräisen tou studierjen. Deerbie wuuden as Proobe moanskelke Hiere mäd Wuttel bruukt. Do gans litje Bietjene DNA do me me so kricht, wäide bit dät Milionefache fergratterd truch Polymerase-Kettenreaktion (PCR), so dät me dät fääre unnersäike kon. Touhoope wuuden Prooben fon 123 Ljuude uut Noudwääst-Düütsklound unnersoacht, deerfon 28 fon fräisk Häärkuumen (3 Seelter, 4 Wääst-Fräisen, uurs noudfräisk (13 ap Föhr), 40 noudwäästdüütsk, 19 aastdüütsk, 16 deensk. Dät maast Apfaalende waas, dät do (Noud)Fräisen n gratteren Unnerskeed twiske Ljuude apwieseden as do Uur. Dät kuud deermäd touhoopehongje, dät Noudfräislound (uut ferskeedene Paate) fon dät Wääste häär kolonisierd wuuden is. Foar Seelterlound fäl ap, dät do tjo Prooben bolde gliek wieren. Aan fon do Ferfoatere fertälde bie ju Präsentation, dät do aal uut dät Noude (Strukelje) koomen. Deerap wuud him waiwiesd ap dät Ourieten fon do Famielienbeende mäd Tjootern ätter ju Juunreformation.
Kroankhaide
BeoarbaidjeNe mitochondrioale Ferierwenge is charakteristisk foar bestimde Kroankhaide, deeruum dät do bloot uur ju Muur fääre roat wäide konnen: dät Bäiden kricht aal dät Zytoplasma fon de Muur, un deeroun fiende sik do Mitochondrien. Sukke Kroankhaide kuume fuul foar in Köärperdeele (Brainge, Haat, Oogene, usw.), do der fuul Energie bruuke, deer dät mtDNA ju Ommengskätte in de Sälle fersuurget.
Literatuur
Beoarbaidje- Chen, X.J. & Butow, R.A. (2005): The organization and inheritance of the mitochondrial genome. In: Nat. Rev. Genet. 6(11):815-825. PMID 16304597 doi:10.1038/nrg1708
- Richards MB, Forster P, Tetzner S, Hedges R, Sykes BC (1995) Mitochondrial DNA and the Frisians. In: Faltings V, Nielsen, Walker A (eds) North-Western European Language Evolution, Suppl vol 12, University of Odense, pp 141-163
- Bryan Sykes: Die sieben Töchter Evas. Lübbe, 2001, ISBN 3-7857-2060-2
- Jürgen Groth: Das Mitochondriengenom. In: Meine Moleküle, Deine Moleküle. Von der molekularen Individualität. Berlin, 2009 (Online-Buch)