Hoochdüütske Luudferskuuwenge

Ju Hoogdüütske Luudferskuuwenge of twäide Germaniske Luudferskuuwenge is ne historiske Annerenge fon dät Luudsystem in wäkke Wäästgermaniske Sproaken. Do Annerengen sunt feroantwoudelk foar do maaste Unnerskeede twiske dät Hoochdüütske ap ju eene Siede un dät Läichfrankiske un Läichsaksiske ap ju uur Siede (wierfon sik do fräiske Sproaken dan wier truch uur Annerengen unnerskeede).

Doatierenge

Dät häd wäil fjauer Phasen fon Luudferskuuwengen roat, do der sik unner fon t Suude ätter t Noude uutruld hääbe. Ju eerste Phase is in dät fjoode Jierhunnert ounfangd bie do maast suudelk lääsende düütske Sproaken, dät sunt dät Bairiske un dät Alemanniske (Schwyzerdüütsk) in do Alpen. Ju lääste Phase is weesen in dät oachte bit dät njuugende Jierhunnert.

Luudferskuuwengen

Phase	Jierhunnert	Ferskuuwenge	Biespil	Geografiske Ferspreedenge
1	4.-5.	p→ff of lääste f	OÄ slǽpan, OHD slāfan, Düütsk schlafen, Holloundsk slapen 'släipe'	Hooch- un Middeldüütsk.
	4.-5.	t→zz (leeter Düütsk ss)	OÄ strǽt, OHD strāzza, Düütsk Straße, Holloundsk straat 'Sträite'	Hooch- un Middeldüütsk.
	4.-5.	k→hh (leeter Düütsk ch)	OÄ ic, rīce, OHD ih, rīhhi, Düütsk ich, reich, Holloundsk ik, rijk 'íek, riek'	Hooch- un Middeldüütsk.
2	6.-7.	p→pf (leeter uk f)	Gotisk pund, OHD pfunt, Düütsk Pfund, Holloundsk pond 'Puund'	Hoochdüütsk.
	5.-6.	t→tz	OS settian, OHD setzen, Düütsk setzen, Holloundsk zetten 'sätte'	Hoochdüütsk.
	7.-8.	k→kch	Schwyzerdüütsk Kchind, Werch, Düütsk Kind, Werk, Holloundsk kind, werk 'Bäiden, Wierk'	Bairisk un Alemannisk.
3	8.-9.	b→p	Bairisk perg, pist, Düütsk Berg, bist, Holloundsk berg, MNL. du best 'du bäst'	Bairisk un Alemannisk.
	8.-9.	d→t	Düütsk Tag, Vater, Holloundsk dag, vader 'Dai, Foar'	Hoochdüütsk.
	8.-9.	g→k	Bairisk Kot, Düütsk Gott, Holloundsk God 'God'	Bairisk un Alemannisk.
4	8.-9.	þ→d	ädder OHD thaz → klassisk OHD daz (Ängelsk that, Düütsk das, Holloundsk dat) 'dät' ädder OHD thenken → klassisk OHD denken (Ängelsk think, Düütsk + Holloundsk denken) [deerjuun Fräisk þ→t: Seeltersk toanke] ädder OHD thegan → klassisk OHD degan (Ängelsk thane, Düütsk Degen, Holloundsk degen) 'Däägen' ädder OHD thurstag → klassisk OHD durstac (Ängelsk thirsty, Düütsk durstig, Holloundsk dorstig) [deerjuun Fräisk þ→t: Seeltersk toarstich] ädder OHD bruather → klassisk OHD bruoder (Ängelsk brother, Düütsk Bruder, Holloundsk broeder) 'Bruur' ädder OHD munth → klassisk OHD mund (Ängelsk mouth, Düütsk Mund, Holloundsk mond) 'Muule'	Düütsk, Saksisk un Läichfrankisk.

Legende
Got. = Gotisk, MNL. = Middelniederloundsk, OÄ = Ooldängelsk, OHD = Ooldhoochdüütsk, OS = Ooldsaksisk.

Begränsenge

Ju Benrather Lienje skat dät Läichsaksiske (jeel) fon dät Middeldüütske (blau). Ju Spierske Lienje skat dät Middeldüütske fon dät Hoogdüütske (dunkergräin).

Ju Luudferskuuwenge häd sik nit konsequent un in jusälge Mäite ätter t Noude fersät. Deeruum rakt dät moorere sproakkundige Skeede, do der wiese, wier dät do spezifiske Luudannerengen roat häd. Do Wichtichste sunt

• ju Benrather Lienje is ju maken/machen-Lienje, dät is dät noudelkste Skeed bit wiertou ju Luudferskuuwenge keemen is. Noudelk fon ju Lienje hat dät maken (moakje), suudelk deerfon hat dät machen.
• ju Uerdinger Lienje markiert dät ik/ich-Skeed un un lapt maast wäästelk fon aal, t.B. truch do belgiske Provinzen Broabant un Limbuurich
• ju Main-Lienje of Spierske Lienje (Düütsk: Speyerer Linie) markiert dän Unnerskeed twiske Appel/Apfel.

Do Lienjen sunt also Isoglossen. Ne Isoglosse is ju geografiske Begränsenge fon ne Sproakkundige Ärskienenge, as ju Anweendenge fon n Woud of ne Luudannerenge usw.

Buppedüütsk, Middeldüütsk un Hoochdüütsk

Dät Buppedüütske is dät Ganse fon do Suud-Düütske Dialekte, do der ju Hoochdüütske Luudferskuuwenge gans un goar unnerlain sunt. Dät sunt also dät Alemanniske, dät Bayriske un dät Suud- un Aast-Frankiske.

Do Sproaken un Dialekte, wierbie do Annerengen bloot toun Deel aptrieden, wäide touhoope Middeldüütsk naamd. Dät Middeldüütske bestoant uut Moselfrankisk (dät is uk ju Sproake fon do belgiske Aastkantone un Luxembuurich), dät Rhienfrankiske, dät Hessiske un dät Thüringiske.

Dät Hoochdüütske sät sik touhoope uut do Buppedüütske un Middeldüütske Sproaken un Dialekte. Hoochdüütsk (sproakkundich Näihoochdüütsk), is uk die Noome foar ju 'Hoochsproake' fon däälich.

Dät Limbuurgiske mäd deertou dät Maas-Rhienloundske is n Twieuwelfal, deeruum dät dät nai an dät Uurgongsgebiet lait twiske Middeldüütsk un Läichfrankisk.

Uurseeke

Uur ju Uurseeke fon disse Luudferschuuwenge wäd in ju Foarskenge siet loang kontrovers diskutierd. Lääste Tied wäd toacht an Ienfloud fon Substroatsproaken as Keltisk of Gallo-Romanisk. Fergliek deertou uk Hyperkorrektuur.

Literatuur

• Judith Schwerdt, Die 2. Lautverschiebung. Wege zu ihrer Erforschung. Heidelberg: Winter 2000
• Johannes Venema, Zum Stand der zweiten Lautverschiebung im Rheinland, Stuttgart: Steiner, 1997: S.9-10.