Deensk

Deensk (deensk: dansk) is ne Noudgermaniske Sproake. Deensk wäd truch ungefeer 5,5 million Moanskene baald, foarallen in Deenemäärk. In do deenske Gebiete Färöer un Gräinlound rakt it een litje Gruppe fon Ljuude, do Deensk baale. In dät Noude fon Släswiek-Holstein rakt et ne anerkoande Minnerhaid, ju der Deensk boalt.

Deensk
Baald in	Deenemäärk Färöer Gräinlound Düütsklound (Släswiek-Holsten)
Baalere	5,3 Millionen (Määmetoaler) 0,3 Millionen (twäide Toal)
Sproakfamilie	Indogermaniske Sproaken Germaniske Sproaken Skandinaviske Sproaken Aastskandinaviske Sproaken Deensk
Alfabet	Latiensk Alphabet
Stoatus
Offizielle Stoatus	Deenemäärk Färöer Europäiske Union Nordiske Räid
Anärkoande Minnerhaidssproake	Gräinlound Düütsklound (Släswiek-Holsten)
Sproakkodes
ISO 639-1	da
ISO 639-2	dan
ISO 639-3	dan
██ Gebiet wier Deensk ju Moorhaidsproake is. ██ Gebiete wier Deensk ju Minnerhaidsproake is.

Klassifikation

In't Ooldnordiske rakt et n Unnerskeed twiske do ooldwäästnordiske un ooldaastnordiske Sproaken. Ju oolddeenske un ooldsweedske Sproaken heerden tou ju ooldaastnordiske Gruppe. Dät Oolddeenske un Ooldsweedske wieren juustgliek. In ju Sproakwietenskup wäide do skandinaviske Sproaken as n Dialektkontinuum beskreeuwen. Ju platdüütske Sproake hiede n Masse Ienfloud ap ju deenske Sproake.

Toalgebiet

In Deenemäärk wäd dät Deenske fon ca. 5 Millionen Määmetoaler boald. Dät Deenske is de facto ju Amtssproake fon Deenemäärk.

Ap do Färöer is dät Deenske, ieuwenske Färöersk, ju twäide Amtssproake. In do Skoulen is ju deenske Sproake n Plichtfäk. Deer woonje soowät 1.5000 Deensksproakigen ap do Färöer-Ailounde.

Ap Gräinlound rakt et Deenskunnergjucht in do Skoulen un ju Sproake wäd deer fon do deenske Immigranten boald. Bit 2009 wieren do Amtssproaken Deensk un Gräinloundsk, sietdäm rakt et bloot noch Gräinsloundsk as Amtssproake. Soowät 12 Protsänt fon do Ienwoonere fon Gräinlound häd deenske Foaroolden, man dät is nit bekoand wo groot ju fulständige deenske Befoulkenge is. Woarskienelk woonje do maaste Deensksproakigen in ju gräinloundske Haudstääd Nuuk/Godthåb. N groot Deel fon ju gräinlounder Befoulkenge benutst ju deenske Toal as lingua franca.

Däälich lieuwje ungefeer 50.000 deenske Suudsläswieker as anerkoande nationoale Minnerhaid in ju Region. Deerfon bale soowät 8.000-10.000 alle Deege Deensk, et rakt ungefeer 20.000 Määmetoaler. Ju deenske Minnerhaid woont in do släswieker Loundkringe Flensburg, Släswiek-Flensburg, Noudfräislound un Rendsburg-Eckernförde. Dät rakt soowät 50 deensksproakige Skoulen (litje un groote Skoulen) in't Noude fon Släswiek-Holsten.

Grattere deenske Minnerhaide rakt et in Ieslound, Norwegen un Sweden, buute Euroopa uk in Argentinien, Kanada un do Fereende Stoaten. In do fröiere deenske Kolonien in Wääst- un Aastindien un ju deenske Gooldkuste hiede ju Sproake nit fuul tou betjuuden. Däälich rakt et deer bloot noch Täärpnoomen (un Fäästengsnoomen) ap Deensk.

Siet 1990 leere do Bäidene ap Ieslound dät Ängelske as eerste Froamdsproake. Ju deenske Sproake is ju twäide Froamdsproake, man dät is n Plichtfäk. Siet 1944 heert ju deenske Sproake nit moor tou do Amtssproaken fon Ieslound.

Ju deenske Sproake is een fon do Oarbaidssproaken ju Europäiske Union un dän nordisken Räid.

Dialekte

Do deenske Dialektgruppen ap ju Koarte.

Me kon ju deenske Sproake in tjo groote Dialektgebiete apdeele:

1. Wäästdeensk (Jutloundsk)
   • Sønderjysk in Noud- un Suudsläswiek
   • Wäästjuutsk an ju Wäästkuste
   • Aastjuutsk an ju Aastkuste
2. Ailounddeensk (inklusiv Rigsdansk), ap Fünen, Seelound, Ærø, Langelound, Lollound, Falster un Møn.
3. Aastdeensk, ap Bornholm un in do sweedske Provintsen Skåne, Hallound un Blekinge.

Wan me dät skandinaviske Sproakgebiet as n Dialektkontinuum sjucht, dan hongje do aastdeenske Dialekte fon Bornholm un Skåne, Hallound un Blekinge twiske ju deenske un sweedske Standoardsproake. Dät Skoanske wäd fon do Dänen as Aastdänisk, un fon do Sweden as Suudswedisk säin. Truch dän Ienfloud fon ju Standoartsproake un Massenmedien konnen do Ljuude uut Skåne däälich perfäkt mäd do Sweden kommunisierje, mäd do Dänen is dät n bitje stuur wuuden. Do Dialekte fon Blekinge un Hallound hääbe sik in do Jierhunnerte stäärker ferannerd, do stounde däälich nu fuul tichter bie ju standoardsweedske Sproake as fröier.

Skrieuwsysteem

Dät Deenske wäd skrieuwen mäd dät Latienske Alphabet. Deer sunt noch tjo Teekene tou keemen: Æ/æ, Ø/ø en Å/å. Disse Teekene wäide betrachted as apaate Bouksteeuwe. Do Lättere q, w, x en z wäide nit fuul bruukt.

Uutdrukke

• "Du deenske Okse" .. sagt man zu eigensinnigen, mürrischen und groben Menschen, Minssen M2:61.
• "Hie broaskede as sun Deensken" B131U.
• Deene Jan sin [naam­den se uus wäil]. Dät kumt deerfon, min Grootfoar die is fröier in n deeñskeñ Kriech weesen [a. 1866] B27I0U (Hermann Dirks).

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen: