Uurknal

Uurknal af big bang is ne populäre Benaamenge fon ju kosmologiske Theorie ju der ap Gruunde fon ju algemeene Relativitätstheorie annimt dät 13,8 Milliarden Jiere häär dät Al äntstuud uut n enorm heeten Punkt (uum 10²⁸ K), mäd n uuneendelk groote Tichtegaid, afwäil ne Singularität. Tou glieke Tied mäd dän Uurknal skulen Ruumte un Tied äntsteen weese. Dät is mathematisk tou formulierjen wo tjo-dimensionoale Ruumte äntstoant uut n Punkt, man nit visuel foarstaalboar. Ju Bielde fon ne analoge 2-dimensionoale Ruumte hälpt oawers: ju Uurfläche fon n Baal die der answält fon aan Punkt häär. Ju Uurfläche is kruumbeeged, ju häd neen Raante un ju is eendelk, Oainskuppe do ne 3-dimensionoale Ruumte uk hääbe kon. An ju Bielde fon n Ballon die der apbloased wäd is dän Uutdruk äntloand.

Geskichte fon dät Al - Gravitationswällen sunt ounnuumen tou äntstounden truch kosmiske Inflation, ne Uutdienenge juust ätter dän Uurknal.

Ju Theorie is unner moor gruunded ap ju Woarniemenge fon dät anduurjend answällende Al, as besunners tou sjoon an ju Roodferskuuwenge fon do Spektroallienjen in dät Lucht fon fiere Stiernsysteme, die Dopplereffekt. Ju algemeene Relativitätstheorie is in dissen Punkt oawers noch nit fulboodich, deeruum dät ju Idee fon ne uuneendelk groote Tichtegaid striedich is mäd do gruundlääsende Gesätse fon ju Physik.

Gruundlääser fon ju Uurknaltheorie is die Löwenske Professor Georges Lemaître. Die Utdruk 'big bang' wuud toun eersten Moal benutsed fon Fred Hoyle in 1950 as ne sarkastiske Beteekenge uum sien Ounaigenge fon ju Theorie toun Uutdruk tou brangen. Hoyle waas sälwen Fertreeder fon ju konkurrierjende man nu ferlätte Steady-statetheorie.