Stroom - Laistenge - Energie

Hier wäd ärkläärd, wo Stroom, Laistenge un Energie touhoopehongje.

N Woater-Modäl

Dät Woatermodäl: Een Druppe fon ne groote Hööchte moaket eensälge Gat as twoo Druppen fon ju hoolwe Hööchte.

Wan Woater loange ap n Steen faalt, dan kumt ap ju Steede ne litje Kuule in dän Steen. Nu is dät je so, dät wie Woater gans fäin meete konnen, dan ne Druppe Woater is altied glieke groot. Do Druppen konnen wie t.B. moakje truch n Ommer mäd n Skoank-Nib ap de Siede tou hoolden. Un je moor Druppen faale - t.B. truch n braader Nib - je gratter dät Gat wäd. N Woaterstroom fon 10 Druppen pro Sekunde moaket in n Jier n tjoonmoal djapper Gat as n Woaterstroom fon 1 Druppe pro Sekunde.

Man wan dät Woater fon gans hooch faalt, dan is ju Uutwierkenge fuul gratter as wan dät läiger häär kumt. Angenuumen dät ne Druppe fon 10 Meeter hooch faalt, dan wäd ju litje Kuule 10 moal gratter as wan ju fon 1 Meeter Hööchte faalen däd.

Kuut gekweeden: ju Uutwierkenge - ju "Laistenge" fon dät Woater is proportionoal mäd ju Hööchte X dän Stroom. Af uurs gekweeden: een Druppe pro Sekunde fon 10 Meeter Hööchte moaket in ne bestimde Tied juust sun djoop Gat as twoo Druppen Woater pro Sekunde fon 5 Meeter Hööchte.

Ju Totoal-Uutwierkenge - ju Energie - fon dät Woater honget uk noch ou fon ju Tied: in 10 X sofuul Tied wäd dät Gat uk 10 X so groot. Ju Grööte fon dät eendgultich äntsteene Gat is dan proportionoal mäd ju Energie, afwäil mäd Hööchte X Stroom X Tied.

Uursättenge ätter dät elektriske Modäl

Elektriske Stroom konnen wie uk meete in altied glieke "Druppen", man do heete dan "Elektrone". Wie konnen dän Stroom also uutdrukke in Elektrone, man deeruum dät do Elektrone so littek sunt, ferweende wie ju Eenheid Ampêre, dät is 6.250.000.000.000.000.000 Elektrone pro Sekunde!

Un juustgliek as bie do Woaterdruppen ju Hööchte, is dät bie ju Elektrizität ju "Sponnenge", ju uk Ienfloud ap ju Laistenge häd. Ju Sponnenge drukke wie uut in Volt, wiel wie foar ju elektriske Laistenge ju Eenhaid Watt hääbe. Deerbie is 1 Watt = 1 Volt X 1 Ampêre. N Autolaampe foar 6 V ju der 10 Ampêre "lukt", ju ferbruukt also 6 x 10 = 60 Watt (W). Duusend Watt hat n Kilowatt (kW).

Wät ju Laistenge betjut, konnen wie düütelk sjo bie do Gloilaampen: ne Laampe fon jusälge Soarte mäd twäie sofuul Watts rakt twäie sofuul Lucht. Man wät wie betoalje skällen, honget eendgultich ou fon wo loange wie ju Laampe ienskalted häiwed hääbe, also fon ju ferbruukte Energie. Bruuke wie ne Laampe fon 100 Watt 10 Uuren loang, dan ferbrukt ju in ju Tied 100 X 10 = 1000 Watt-Uuren, afwäil 1 kiloWatt-Uure (kWh).