Evangeelsk-Lutherske Säärken

Do Evangeelsk-Lutherske Säärken gruundje sik ap ju Bibel, in Deele ap ju Dogmen-Bieldenge fon ju oolde Säärke un ap do Bekantnisskrifte fon ju evangeelsk-lutherske Säärke, do in dän Ferloop fon ju Wittenberger Reformatsjoon truch Martin Luther un uur lutherske Theologen, biespilswiese Philipp Melanchthon, ferfoated wuuden sunt. Tou ju lutherske Konfessions-Familie heere sowät 74 Millionen Kristen. Lutherske Kristen beteekent me uk as Lutheroaner.

Ju Luther-Rouse, een Symbool fon do Lutherske Kristen

Theologie

Ju Bibel jält in do lutherske Säärken as norma normans, also een "normierjende Norm". Dät hat, ju Bibel häd ju upperste Autorität, ju is die Gruundsleek, wier die Gloowe sik ap beropt.

Do Bekantnis-Skrifte, do Luther un sien Meestriedere ferfoated hääbe sunt deerjuun een "norma normata", also een "normierde Norm". Dät hat, jo sunt uk wichtich, man jo hääbe hiere Autorität nit uut sik säärm, sunnern deerfon, dät jo sik ap ju Bibel beroupe un mäd bibliske Ienhoolde argumentierje. Tou do Bekantnisskrifte heere:

• Do Gloowens-Bekantnisse (Credo) fon ju oolde Säärke:

1. Dät Apostolikum
2. Dät Bekantnis fon Nicäa / Konstantinopel (325 / 381 n. Chr.)
3. Dät Athanasianum

• dät Augsburger Bekantnis (CA – Confessio Augustana)
• Ju Ferdäägengsskrift fon dät Augsburger Bekantnis (Apologie fon ju Confessio Augustana)
• Die litje Katechismus fon Martin Luther
• Die groote Katechismus fon Martin Luther
• Do Schmalkaldiske Artikkele fon Martin Luther
• ju Konkordienformel (FC – Formula Concordiae)

Sola gratia, sola fide, sola scriptura, solus Christus

In fjauer latienske Formele läite sik do Gruund-Toachte fon ju lutherske Theologie een bitje touhoopefoatje:

1. „sola gratia“: Ju Räddenge hääbe wie aleenich ju Gnoade un Goudegaid fon God tou fertonkjen. Neen moanskelk Honneljen un Strieuwjen un neen goude Wierke konnen as Fertjoonst foar God jäildend moaked wäide (uk wan goude Wierke een Plicht sunt). Dät Heel blift in aal do Phasen fon dät Kristenlieuwend aaltied een Geskoank.
2. „sola fide“: aleenich die Gloowe as Fertjouen nit ap sik säärm, man ap Jesus Kristus lät aan Moanske foar God as gjuchtfäidich jäilde.
3. „sola scriptura“: ju Bibel is die eenpelde Gruundsleek foar dät theologiske Uurdeeljen un Feruurdeeljen. Ju woant sik nit deerjuun, ju Fernul tou bruuken, man ju blift Mäite un Norm. Oun ju Bibel is älke Preetenje un säärkelke Leere tou meeten.
4. „solus Christus“: aleenich ju Person Jesu Christi, sien Wierkjen un sien Leere jält dät Fertjouen foar ju Ärräddenge.

Luther häd, besunners wät „sola gratia“ un „sola fide“ oungungt, fuul fon dät, wät Paulus biespilswiese in dän Roomerbräif skrieuwen häd, wier apgriepen.

Dät lutherske Äiwendmäils-Ferstoundnis

Die Lutherske Gloowe kwäd, dät Christus in't Äiwendmäil reoal-präsent is. Dät Äiwendmäil is Teeken un Tjuuchnis fon dän goddelken Wille, wiertruch die Gloowe apwoaked un stäärked wäd. Man ju kathoolske Transsubstantiations-Leere wäd ouliend, uumdät ju ätter lutherske Leere rien philosophisk is un neen Begruundenge in ju Bibel häd. Fääre wäd dät katoolske Mis-Offer ouliend, dät aan katoolsken Pestoor wilst ju Homisse deerbrangt, uumdät ätter lutherske Meenenge Christi Offer an't Kjuus een foar allemoal nouch is. Aan trääden Unnerskeed tou do katoolske is, dät bie do Lutherske aal do Meente-Liede dän Kälk tou drinken kriege konnen.

Wilst ätter lutherske Apfoatenge älken deepeden Krist tou dät Äiwendmäil kuume duur, ferbjudt ju katoolske Säärke hiere Liede, oun een luthersk Äiwendmäil deeltouniemen. Dät kumt deerfon, dät ätter kathoolske Apfoatenge een luthersk Äiwendmäil neen wuddelke Eucharistie is, uumdät aan luthersken Pestoor nit ju Priester-Wäie in't Kathoolske Ferstoundnis häd.

Unnerskeede un Ferbiendengen tou do Reformierde

Do Reformierde sunt uurs ne Stroomenge binne dän Protestantismus, jo sunt niep nuumen neen lutherske, uumdät jo sik moor ap uurse Reformatoren, foaraaln do be Swaitsere Ulrich Zwingli un Johannes Calvin beroupe. Dät rakt oaber uk Ferstoundigenge twiske do Lutherske un do Reformierde, in wäkke Loundes-Säärken hääbe do sik sogoar touhoopedäin (unierd). Suk een unierde Loundessäärke is biespilswiese ju Evangeelske Säärke fon ju Palts, wier do lutherske un do reformierde Kristen sik in't Jier 1818 fereenigeden. Ju Evangeelske Säärke in Düütsklound is so tou tällen aan Ferbuund fon lutherske juust so as reformierde Loundes-Säärken.

Aan luthersken Goddestjoonst stoant in sin Apbau gewöönelk noch tichter bie ju oolde Homisse-Foarm as aan reformierden Goddestjoonst, dät hat, bie do lutherske rakt dät noch fuul moor liturgiske Soange so as Kyrie, Gloria, Sanctus un aal sowät - man, dät waas aan wichtigen Aspekt in ju Reformation, in een Sproake, ju do Ljuude ferstounde un nit moor ap Latiensk.