Gnaeus Pompeius Magnus

Gnaeus Pompeius Magnus (29. September 106 f. Kr.; † 28. September 48 f. Kr.) waas n Fäildheer un Politiker in dät Roomske Riek, uum niep tou weesen, in ju leete Roomske Republik.

Lieuwend

Junge Jiere

Gnaeus Pompeius waas koom uut ne plebejiske Sibskup, ju sik eerste leet uumehooch oarbaided hiede. Man sin Grootfoar Sextus Pompeius wuude Steedhoolder in Makedonien un leeter Konsul; sin Foar Gnaeus Pompeius Strabo wuude uk Steedhoolder in Makedonien un leeter Fäildheer in dän Buundes-Nooten-Kriech. Die junge Gnaeus Pompeius kampede al as Soogentienjierigen in do Troppen fon sin Foar un wuude in militäriske Seeken uunergjuchted.

Sin Foar liet, ätterdät hie ju Asculum iennuumen hiede, do Ienwoonere fon ju Stääd uumebrange un noom ju Kriechsbüüte oun sik säärm insteede hier dän Fiskus fon dän Roomsken Stoat tou uurreeken. Deermäd moakede hie sik Fäinde un wuude ätter sin natüürelken Dood in 87 f. Kr. fon dät Foulk truch do Sträiten sliepen, wier die junge Gnaeus Pompeius toukiekje moaste.

Ätter dän Dood fon sin Foar wuude Gnaeus Pompeius foar dät Unnersloon fon Kriechsbüüte bekloaged, man hie hilkede dän Gjuchter sien Dochter Antistia, wiermäd hie n Fräispröäk roakede.

In dän Tjoonst fon Sulla

Ätters roate hie dän machtigen Politiker Sulla militärisken Stöän in binnere Twistegaiden (kiek: Roomske Burgerkriege). Dät kuude hie, uumdät hie uut sien Militär-Tied noch do noodige Kontakte un Middele hiede, uum sälwen Troppen aptoustaalen.

Uum ju Ferbiendenge stäärker tou moakjen, befuul Sulla dän jungen Pompeius, sik fon sien Wieuwmoanske skeede tou läiten. Ätters moaste hie in 82 f. Kr. Sulla sien Stäifdochter Aemilia hilkje. Dät waas uurigens uurigens ju lieuwelke Dochter fon dän bekoande Marcus Aemilius Scaurus, die dän Oadel touheerde. Düsse Ächte broachte Pompeius also sälskuppelk fääre ätter buppe. Man Aemilia stoorf noch in't sälge Jier un Sulla fermiddelde him ju Ächte mäd Mucia Tertia, dät Wiedewieuw fon dän jungeren Gaius Marius. Mäd hier skuul hie tjo Bäidene kriege.

Sulla waas fon 82 f. Kr. oun Diktoator.

In dän Tjoonst fon Sulla moakede Pompeius n Fäildtoach ätter Sizilien wai, deer hie do lääste Ounhongere fon Gaius Marius dän Alleren uumebrange liet. Ätter wät Wierstound fon Sulla doarste Pompeius in 79 f. Kr. n Triumph uutgjuchte.

In dät sälge Jier laide Sulla sien Diktoatuur deel un lieuwde noch two Jiere as Privoatmon fääre.

Pompeius moaket sik n Roup as Fäildheer

Ätter Sulla sin Dood kreech Pompeius sien eerst proconsuloar Imperium, dät mäd ne Steedhoolderskup in ju Provins Hispania citerior ferbuunen waas. Deer kampede hie juun Quintus Sertorius, die in Spanien n oainen Stoat apbaud hiede. Ju Uurwinnenge in düssen Kriech kuude hie eerste roakje, as Sertorius fon sien oaine Ljuude uumebroacht wuude.

As Pompeius in 71 f. Kr. wier ätter Room wieruume koom, fernäile hie do Räste fon Spartacus sien Troppen, do uut befräide Sklouen bestuuden un be'eendede somäd dän trääden Sklouen-Kriech. Ätters doarste hie wier n Triumph uutgjuchte.

In 70 f. Kr. wuude hie touhoope mäd Marcus Licinius Crassus, die noch fuul moor juun dän Sklouen-Apstound kamped hiede, Consul. Dät waas dät hoochste Amt un kuude man foar een Jier beheelden wäide.

In 67 f. Kr. broachte sin Ätterfoulger Aulus Gabinius n Foarsleek foar n Wät in dän Senoat, ju Lex Gabinia, ju foarsluuch, dät n Fäildheer juun do See-Roowere uutsoandt wäide skuul, do in düsse Tied dät Middelmeer uunseeker moakeden. Ju Lex Gabinia hiede Ärfoulch un Pompeius wuude kädden, juun do See-Roowere in dän Kriech tou luuken. Pompeius kuude in dän Piroatenkriech binne n poor Mounde ju Uurwinnenge roakje un siedelde do Piroaten oun ferskeedene Ploatse oun, wier do een näi Lieuwend beginne kuudene.

In 66 f. Kr. kreech Pompeius truch ju Lex Manilia insteede fon Lucullus dän Fäildtoach juun dän pontisken Köönich Mithridates VI. uurdrain, dän hie in 63 f. Kr. äntskeedend slo un in ju Gjuchte fon ju Krim tringe kuude.

In 62 f. Kr. liet hie sik fon sien Wieuwmoanske Mucia Tertia skeede, uumdät ju, as kweeden wäd, mäd Caesar froamd geen wier, wilst Pompeius juun Mithridates kamped hiede.

Dät eerste Triumviroat

Pompeius waas nu in't Foulk n berüümden Fäildheer, man in dän Oadel meenden masse, dät hie ne Gefoar foar dän Stoat waas un hieden dän Ploan, uur älke fon sien Äntskeedengen in't Aaste oankeld tou beräiden, uum him laachhoaft tou moakjen un fonne politiske Been tou tringen. Jo wüülen uk sien Veteroanen nit fersuurgje.

Uum sien touniemende Isolatsjoon tou äntgungen, sloot hie in 60 f. Kr. n informellen Buund mäd dän rieken Marcus Licinius Crassus un mäd Gaius Iulius Caesar, die foar't Foulgejier foar'n Consul kädden waas. Do träi Monljuude stöänden sik juunsiedich un kuuden somäd hiere Interessen beeter truchsätte. Die Buund wuude leeter as dät Eerste Triumviroat bekoand.

In 59 f. Kr. hilkede hie Caesar sien Dochter Iulia, uum dän Buund stäärker tou moakjen.

Dät Triumviroat wuude in 56 f. Kr. ap Caesar sin Foarsleek ferloangerd, sodät Pompeius un Crassus foar't twäide Moal touhoope Consul wäide kuuden un Caesar noch fieuw Jiere moor sien Proconsuloat in Gallien hiede.

In 54 f. Kr. stoorf Pompeius sien Wieuwmoanske Iulia inne Kroam.

In 53 f. Kr. stoorf Crassus in dän Kriech juun dät Parther-Riek, wilst Pompeius wier beeter mäd dän Senoat stuude. Uumdät hie Nood hiede, Caesar sien Moacht kuude tou groot wäide, briek dät eerste Triumviroat.

In 52 f. Kr. hilkede Pompeius dät Wiedewieuw fon Crassus, Cornelia Metella.

Twist mäd Caesar

Nu stuude die Senoat ap ju Siede fon Pompeius un wüül eerste, dät Caesar sin Bupperbefeel deellait un Pompeius sin behoaldt. Man ap dän Räid fon aan Mon mäd Noome Curio waas die Besluut, dät Caesar un Pompeius tou ju sälge Tied hiere Moacht deellääse skuulen.

Man deer koom dät nit moor tou, uumdät Caesar, die wildääge Nood hiede, ätter dän Ferljus fon sien Boantje, dät him immun moakede, bekloaged tou wäiden, ap Room marskierde.

Ap dän 7. Januoar 49 f. Kr. kreech Pompeius dän Apdraach, ju Republik juun Caesar tou ferdäägenjen. Man hie hiede deer nit moor ju bääste Foaruutsättengen tou, uumdät do maaste fon sien Troppen in Spanien wieren.

Ap dän 10. Januoar geen Caesar mäd sien Troppen uur dän Rubikon.

Pompeius wüül also Veteroanen tou ju Ferstäärkenge fon do Troppen roupe, wät masse Hikhak inne Senoat roate. Buppedät wüülen him do Buundes-Nooten nit so jädden biestounde, uumdät jo dät foar uunrepublikoansk heelten, aal ju militäriske Moacht aan Mon tou reeken.

Eerste in dät Eende fon't Jier waas die Bupperbefeel foar Pompeius unner Täk un Fäk.

Man ju Loage waas nit beeter foar him, un kuude Pompeius nit juun Caeasar winne. Ju äntskeedende Slacht waas ap dän 9. August 48 f. Kr. ju Slacht fon Pharsalos, wier Caesar Pompeius läip sluuch.

Pompeius sätte sik ätter ou ätter Ägypten, wier hie foar do Oogene fon sien Wieuwmoanske möärend wuude, as hie ap dän 28. September ounkoom. Sin Kop wuude tou Caesar broacht, die huuld hääbe skäl, do Möärendere Stroafe roate un ju Äske fon Pompeius dät Wiedewieuw foar ju Begreeuwenge roate.