Faander-Rhien

Die Faander-Rhien (ap Sursilvan, dän heemske Rätoromaniske Dialekt: Rein Anteriur, düütsk: Vorderrhein) is een fon do bee groote Wäl-Äien fon dän Rhien in do Alpen. Hie fljut truch ju Surselva, bit hie bie Reichenau GR mäd dän Bääter-Rhien touhoopefljut.

Beskrieuwenge fon 'n Ferloop

Fon ju Mundenge bit ätter do Wällen mät is ju loangste Wäl-Äi fon dän Faander-Rhien un uk fon dän Rhien as heel Stroom-System is die Reno di Medel (italieensken Noome, Rätoromanisk: Rein da Medel, düütsk: Medelser Rhein). Hie häd sien Wälle in dän Swaitser Kanton Tessin. Niep nuumen skuul düsse Wälle as Wäl-Äi fon dän Faanderrhien un uk dän heele Rhien jäilde. Man normoalerwiese sjucht me uurs een Äi as wichtichste Wäl-Äi fon dän Faander-Rhien oun:

Ap dät Rebät fon ju Meente Tujetsch in dän Swaitser Kanton Graubünden fljut een litje Siepe, die Rein da Tuma, in dän Tomasee (rätoromanisk: Lai da Tuma), un wier ruut. Buppe dät Täärp Tschamut, dät uk noch tou'e Meente Tujetsch heert, fljut die Rein mäd een noomenloose Siepe touhoope. Fon deer oun beteekent me dän Woaterloop as Faander-Rhien. Hie fljut, maast ätter Aast-Noudaast orientierd, truch een Alpen-Doal, ju Surselva. Wilst ju Noudsiede fon dät Doal lieker apsticht un somäd fon't Noude uk bloot kuutere Siedendoale ätter dän Faander-Rhien touloope, rakt dät fon't Suude häär, wier dät nit so liekap gungt, langere Siedendoale, do fuul Woater in ju Äi brange. Do tjo wichtichste sunt die Rein da Sumvitg, die Glogn (düütsk: Glenner) un ju Rabiusa.

Unner Ilanz/Glion, wier die Glogn in dän Faanderrhien fljut, lopt die Faanderrhien truch ju Slucht Ruinaulta.

Ju Ruinaulta äntstuude foar bolde tjoonduusend Jiere truch dän Flimser Bierichstät. Domoals brieken do uumreekende Bierge in sik touhoope, sodät die Faanderrhien foar een Wiele mäd n Dom apstaud waas. Ju Äi friet sik oaber truch dän Dom truch, so äntstuude ju Ruinaulta-Slucht. Die Gruund, wääruume do Bierge touhoopebreeken sunt, lait wildääge in dät apdaien fon dän Permafrost, ätterdät sik een poor Jierhunnerde toufoarne die prähistoriske Faanderrhien-Glitsker smolten waas.

Juust in düsse Ruinaulta-Slucht fljut uk ju Rabiusa. Ju Ruinaulta gungt bit ätter Reichenau GR, wier die Faander-Rhien mäd dän Bääter-Rhien touhoopefljut tou dän Rhien.

Wäl-Äien

Hier een niepere Apstaalenge fon loangste Wäl-Äien, ounroat mäd'e Loangte fon ju Wälle bit ätter dät Touhoopefljooten fon Faander- un Bääterrhien bie Reichenau:

Rein da Medel, in'n Tessiner Bupperloop Reno di Medel, ätters uk Froda naamd (sowät 76 Kilomeetere)
Rein da Maighels (sowät 75 Kilomeetere) (Ieuwen-Äi fon dän Rein da Curnera)
Rein da Curnera (sowät 74 Kilomeetere)
Rein da Nalps (sowät 71 Kilomeetere)
Rein da Tuma, iensluutend dän Lai da Tuma/Tomasee un ju wichtichste Siepe deer buppe (sowät 71 Kilomeetere)
Two Siepen do fon do Rebätte Puozas un Milez ap'e Naite fon dän Bupperalp-Pass deelkuume (bee sowät 70 Kilomeetere)
Ju Wäl-Takke Aua da Val uut dät Val Val (sowät 70 Kilomeetere)