Dolk
As Dolk beteekent me een kuute Woape tou't Steeten, ju een Lämt mäd two Äggen häd.
Äntwikkelenge
Beoarbaidje
Foarloopere fon dän Dolk sunt wildääge do steenene Fästekiele un leeter do Bläädspitte in ju Ooldsteentied, man dät is gjucht uunseeker. Uut dät Eende fon ju Ooldsteentied foar sowät fieuwuntwintichduusend Jiere rakt dät foar dät eerste Moal Funste fon in Dolkfoarm bewierkede Bunken. Uut ju Middelsteentied sunt uk steenene Dolke sogoar mäd organiske Hilte ärheelden, do sik ap een Oaler fon oachteduusend Jiere doatierje läite.
Een Blöitetied hiede die Dolk in ju Uurgongstied fon ju Jungsteentied in ju Bronstied, ju sonaamde Koopersteentied. Dät waas ju Tied, as wäkke Kultuuren, foaraaln suudelk fon do Alpen al Metall ferwierkje kuuden (eerste Kooper, dan Brons) un wäkke (in Middel- un Noud-Europa) noch mäd Steenene Reewen uutkuume moasten. Dät wäd fermouded, dät do Kultuuren, do noch Steenene Reewen bruukt hääbe, keeken, wät do Metall-bruukende Kultuuren foar eerene Reewen hieden, un do uut Steen ättermoakeden.
Goud ärheelden is uut düsse Tied toun Biespil aan steenenen Dolk uut Allensbach an dän Boudemsee. Hie kumt uut een Peelbau-Siedelenge uut dät 29. Jierhunnert foar Kristus un is sogoar mäd een Hilt ärheelden, dät uut Älloodenholt moaked is un mäd Taar anbakked is. Een Wikkelenge mäd aan Fäidem is nit ärheelden, man ju häd sik in dän Taar oudrukked.
In dät suudelke Skandinavien, Dänemark un Slääswiek-Holsteen roate dät fon 2.350 bit 1.700 foar Kristus tou, as fääre suudelk al loange Metall bruukt wuude, een Tiedoaler, dät as Dolktied bekoand is. Typisk foar düsse Tied sunt do sonaamde Fiskstäit-dolke uut Fjuursteen, do ätter hiere Hilt-Foarm benaamd sunt.
Man bie wäkke Kultuuren (uumdät ju Metallferwierkenge sik uut dät naie Aaste bloot loangsoam ätter Europa uutdiende) roate dät in dät trääde Jierduusend foar Kristus uk al Dolke uut Brons. In ju Bronstied is uurigens uk dät Swäid äntsteen, eenfach deeruum dät me mäd dät näier Materioal so tou tällen "loangere Dolke" häärstaale kuude. Do Dolke uut ju Bronstied hieden ju Foarm fon aan Tjokaant, jo wuuden tou Begin touhoopenäided un leeter wuuden jo uk mongs uut een Stuk geeten.
Dät rakt uk Stäfdolke, do sjo so uut as een Äkse, ju insteede fon een woanelk Dolkhilt aan Skäft as een Äkse hääbe. Düsse Skäfte sunt uut mongs uut Holt, mongs uk uut Brons of uut bee do Stoffe. fermoudelk sunt düsse Stäfdolke also uut een Fermiskenge uut do Ideen fon ju Äkse un fon dän Dolk äntsteen. Wäkke kweede uk, dät do nit as Woapen, man bloot foar Rituoale bruukt wuuden, uumdät do Skäfte aiske tän un ätter hiere Meenenge breekbeer sunt. Man dät rakt uk Foarskere, do meene, dät dät daach hooldbeer nouch is.
Ieuwenske ju tjookaantige Foarm wuuden uk uur Foarmen häärstoald, toun Biespil die Antennendolk. Hie waas een typiske Foarm in ju Halstatt-Kultuur, ju oafter mäd do äddere Kelten in Ferbiendenge broacht wäd. Düsse Kultuur duurde fon 1200 f. Kr. bit 450 f. Kr., uumfoatet also ju Uurgongstied fon ju Bronstied ätter ju foarroomske Iersentied.
Do Suldoaten fon dät Roomske Riek Room hieden aan Dolk, dän sonaamde Pugio. Hie wuude fon't 2. Jierhunnert f. Kr. bit dät 3. Jierhunnert ä. Kr. tou bruukt. Gaius Julius Caesar wuude uurigens mäd aan Dolk möärend.
Uk leeter noch, in dät Middeloaler un indäid uk bit däälich tou wäide Dolke noch as Woapen foar dän Naikamp bruukt. Man uur Woapen hääbe fonsäärm moor Betjuudenge.