Tuffelke
| Tuffelke | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Tuffelke (Solanum tuberosum) | ||||||||||
| Systematik | ||||||||||
|
Ju Tuffelke (In Skäddel wäd Tüwwelke of Tülke kweeden, biologiske Nomenklatuur: Solanum tuberosum) is ne wichtige Neerengs-Plonte. Do Knullen, juust as do heele Plonten Tuffelke naamd, konnen goud ieten wäide, wan jo seeden of brät sunt. Räi kon me naan Paat fon ju Plonte ferdreege. Tuffelke rakt dät fuul ferskeedene Soarten, in unnerskeedelke Faawen (rood, jeel, gries, bruun, blaauw), buppedät rakt dät fääste un meelige Soarten, äddere un leete. Jo wäide maasttieds vegetativ uur dät iengreeuwen fon Knullen fermoord, do Oogene kriege un uutdrieuwe. Me kon Tuffelke oaber uk, as uur Plonten, sexuell fermoorje (uur ju Bestuuwenge fon do Blöiten) un do Bäien säidje. Deertruch äntstounde näie Soarten.
Ounbau-Geskichte Beoarbaidje
Tuffelke kuume uut ju suudamerikoanske Buuräi-Traditsjoon. In Suud-Amerikoa wuuden jo al loange Tied eer ju Kolonioalisierenge ounbaud. Dät rakt junner uk masse Soarten, do bääst oun dät Lieuwend in do Anden ounpaased sunt un nit unner uus Bedingengen plonted wäide konnen.
Ätter Europa wai wuuden jo wäil eerste in't 16. Jierhunnert broacht. Fon do oun duurde dät noch ne Tied, bit me Tuffelke-Soarten tuchted hiede, do dät froamde Klima goud ferdreege kuudene. Buppedät bruukte dät ne Wiele, bit do europäiske Buuren mäd ju näie Plonte fertjoud wuuden.
Noch in ju Midde fon't 18. Jierhunnert moaste Friedrich II. fon Prüüsen Befeele uutreeke, uum do Buuren in sien Lound dät Tuffelkenplontjen bietoubrangen. Dät wäd fertäld, dät hie n Tuffelkefäild fon Suldoaten bewoakje liet, deermäd do Buuren sjo, wo wäidful do Plonten sunt, uum jo tou't Steelen tou ferfieren.
Läiweloa waas ju Tuffelke sunne wichtige Neerengsplonte in Europa, dät dät ne Hungersnood reeke kuude, wan do Tuffelkebestounde fon Kroankhaide fernäild wuuden. So toun Biespil ju Groote Hungersnood in Irlound twiske 1845 un 1852, ju truch Tuffelke-Fuuleräi uutbriek.
Däälich is ju Tuffelke in groote Deele fon ju Waareld tou fienden. Apgruunde fon ju Globoale Woormenge rakt dät Fersäike, ju Tuffelke sogoar in Gräinlound tou plontjen.
Mäd ju Tuffelke wäd aaltied fuul experimentierd. Tuffelke sunt biologisk so nai fjuund mäd Tomoaten, dät mä goud Tomoaten ap Tuffelken ääntje kon, sodät me buppe do Fruchte un unnern do Knullen aadenje kon. In dän grooten Stil wäd dät oaber nit moaked, uumdät dät deer fuuls tou uumestoundelk tou is.
Bielden Beoarbaidje
-
Ferskeedene Tuffelke-Soarten in Chile -
Aan Tuffelke-Äkker in Kalifornien -
Tuffelke blöie uk in ferskeedene Faawen, aal ätter ju Soarte.
