Suurstof
Suurstof (lat. Oxygenium, dt. Sauerstoff) is n chemisk Element mäd Symbol O un Atomnummer 8. Suurstof is n Nit-Metal uut ju Suurstofgruppe (Gruppe Via). Suurstof kumt as eenpelden Stof foarallen as Disuurstof (O2) in ju Atmosphäre foar. As touhoopestoalden Stof is dät ieuwenso n wiedfersprat Element, deeruum dät aal Woater fon do Ozeoane un aal Silikoate fon ju Äidkoarste Suurstof änthoolde. Gemeeten ätter Gewicht is Suurstof bie wieden dät maast foarkuumende Element in dän moanskelke Köärper: die bestoant foar sowät 65 % uut Suurstof (foarallen in Foarm fon Woater).
| Oainskuppe | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Algemeen | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Noome, Symbol, Oardnengstaal | Suurstof, O, 8 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Serie | Nitmetal | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Gruppe, Periode, Blok | 16, 2, p | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Uutsjoon | Faaweloos Gas | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Massenandeel an ju Äidhülle | 49,4 % | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomar | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Atommasse | 15,9994 u | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Atomradius (bereekend) | 60 (48) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Kovalenten Radius | 73 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Van-der-Waals-Radius | 152 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronekonfiguration | [He]2s22p4 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektrone pro Energieniveau | 2, 6 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 1. Ionisierungsenergie | 1313,9 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 2. Ionisierungsenergie | 3388,3 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 3. Ionisierungsenergie | 5300,5 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| 4. Ionisierungsenergie | 7469,2 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Physikalisk | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Aggregoattoustand | gasförmig | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Modifikationen | 2 (O2, Ozon O3) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Kristallstruktuur | kubisk | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Tichte | 1,429 kg · m−3 bei 273,15[1] K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Mohshädde | neen (Gas) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Magnetismus | paramagnetisk | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Smiltpunkt | 54,40 K (−218,79[1] °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Sjoodepunkt | 90,18 K (−182,97[1] °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Molar Volumen | 22,42 · 10−3 m3/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Ferdampengswaarmte | 3,4099 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Smiltwaarmte | 0,22259 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Dampdruk | 10 · 103 Pa bei 61 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Skalgauegaid | 317,5 m/s bei 293 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Spezifiske Waarmtekapazität | 920 J/(kg · K) bei 298 K | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Waarmtelaitfäiegaid | 0,02674 W/(m · K) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Chemisk | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Oxidationstoustande | −2, −1, 0, +1, +2 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Oxide (Basizität) | äntfaalt | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Normoalpotentioal | 1,23 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Elektronegativität | 3,44 (Pauling-Skala) | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Isotope | |||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| NMR-Oainskuppe | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Sicherhaidswaiwiesengen | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Gefoarstofkänteekenge aus RL 67/548/EWG, Anh. I | |||||||||||||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| R- und S-Sätze | R: Foarloage:R-Sätze | ||||||||||||||||||||||||||||||
| S: Foarloage:S-Sätze | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Sowied muugelk un gebruukelk, wäide SI-Eenhaide ferwoand. Wan nit uurs fermäärkt, jäilde do anroate Doaten bie Standoardbedingengen. | |||||||||||||||||||||||||||||||
Allotrope Foarme Beoarbaidje
Monosuurstof Beoarbaidje
Suurstof kumt in fräie mono-atomäre Foarm (dät Suurstof-Radikoal O) ap ju Äide bloot foar in do tänne hooge Loagen fon ju Atmosphäre. Sukke loose Atome fon dit Element sunt gjucht reaktiv un ferbiende sik gau mäd uur Stoffe, toun Biespil bie dät Toulääsen fon Woaterstofperoxid H2O2 wol dät 'loose' O-Atom fluks rekombinierje mäd uur O-Atome tou O2. Sukke loose Suurstofatome, do der kuute Tied unner ne Reaktion ne Rulle spielje, wäide uk wäil "naszierden Stof" naamd.
Disuurstof Beoarbaidje
Suurstof as Element kumt ap ju Äide maast foar as Disuurstof (O2). Diatomären Suurstof rakt dät in two Foarme, ne stabile ju der Triplett-Suurstof naamd wäd un ne anräägede Toustand (Singulett-Suurstof). Foar ju lääste Foarm jält wät Fergliekboares as foar ju mono-atomäre Foarm. Disse Foarm äntstoant bie bestimde Reaktione, oawers in de Räägel lieuwet n Singulett-Suurstof-Molekül nit loang, weegen ju hooge reaktivität. Photosynthese is ne Wälle fon Singlett-Suurstof. Plonten bruuke deeruume carotinoide Faawestoffe uum dit reaktive Molekül uunskoadelk tou moakjen.
Trisuurstof Beoarbaidje
Trisuurstof of Ozon (O3) kumt foar in ju Atmosphäre (in ju Ozonloage), wier dät bilded wäd unner Ienfloud fon kosmiske Stroalenge, man dät kon uk truch Luftfersmutsenge ap dän Seespeegel bilded wäide.
Tetrasuurstof un octasuurstof Beoarbaidje
In ju Fäästphase kon Suurstof in moorere Phasen foarkuume. In ju e-Phase, ju der bloot bie Drukke uur 10 GPa foarkumt un ju der uk rooden Suurstof naamd wäd, skulen Moleküle O4 un/of O8 foarkuume.
Äntdäkkenge Beoarbaidje
Suurstof wuud 1771 fon dän swediske Apotheker Karl Wilhelm Scheele äntdäkt, man ju Wieräntdäkkenge truch Joseph Priestley moakede dät eerste in wieder Kringe bekoand. Me ferstuud al fluks, dät dit Gas, wan dät uk man een Füüftel fon ju Luft ap uusen Planet uutmoaket, Ferbaadenge muugelk moaket, as uk dät Omjen fon Moansken un Dierte (un in de Tjuusterenge uk fon Plonten). Antoine Lavoisier roate dät sin wietenskuppelke Noome Oxygenium (Suurbilder), deer me ounfangs toachte dát dät Element n uunäntbeerelken Bestanddeel fon ne Süüre waas. Foarallen ju Doatseeke, dät Elektrolyse fon ne groote Riege Süüre (mäd do Woaterstofhalogenidee as apfaalende Uutnoame) an ju Kathode Suurstofgas rakt, waas Skeeld an disse Uurtjuugenge. Wan uk Oxiden fon fuul Elemente wuddelk süürebildjend sunt, is uumekierd Suurstof nit nöödich uum ne Süüre tou bildjen.
Anweendengen Beoarbaidje
Suurstofgas in luutee Foarm wäd fuul anwoand in Laskreewen un in ju mediske Waareld foar ju Behonnelenge fon Moanskene, do der Probleme mäd ju Ommenge hääbe. Uk ju Luftfoart un dät Duukjen kon me sik deer sunner nit moor foarstaale.
Flüssich O2 wäd anwoand in ju Ruumfoart un bie Grootferbruukere. As chemisken Gruundstof is dät uk gjucht wichtich, toun Biespil foar ju kontrollierde Oxidation fon Ethylen ätter Ethylenoxid uur n Säälwer-Katalysator. Dät industrielle Prozess lääwert n wichtigenb Gruundstof foar ju Polymerindustrie.
Suurstofgas is uunäntbeerelk foar fuul Organismen ap de Waareld, dan sunner O2 kuud daach naargends ap ju Äide aerobe Dissimilation ärfoulgje. Ap Hööchte fon dän Seespeegel bestoant ju Luft foar sowät 21% uut Suurstofgas. Deer die biochemiske Prozess fon Lieuweweesen deerap ienstoald is, rakt dät juust dän goude Gehalt uum dän Köärper in gouden Toustand tou hoolden. Fluks as me ätter do Bierge waigungt, wol die Luftdruk un deermäd ju Masse Suurstof in dätsälge Luftvolumen n bitje deelgunge. Dät kon weese, dät Lieuweweesen dan Probleme mäd ju Ommenge kriege.
Uutsjoon Beoarbaidje
Suurstof is ätter Foarkuumen dät eerste Element in ju Äidkoarste, dät moaket deerfon sowät 46,7% uut, ap maaste in Foarm fon Metaloxide, Silikoate, Karbonoate un uur Soalte. Uk fon do Ozeoane is dät ju haudkomponente (87%), deeruum dät dät een fon do two Elemente is, wier Woater (H2O) uut bestoant. Dätsälge jält foar dät Ies, dät do Poolkappen hier ap Äide bildet.
Ap uur Heemelsköärpere, toun Biespil Mars, bestoant dät Ies fielicht uut Koolestofdioxid, dät uurigens uk Suurstof änthaalt. Ju Moune Europa fon Jupiter is gans bedäkt mäd Woateries un Komete bestounde toun grooten Deel uut Woateries
Ju Doatseeke, dät Suurstof in fräie Foarm in ju Äidatmosphäre apträt, is gans ju Foulge fon dät Lieuwend ap de Äide un besunners fon ju Photosynthese fon do gräine Plonten. Sunner ju foutsätte Produktion wüül dät Element bie litjen wier uut ju Atmosphäre ferswiende, deeruum dät dät täämelk reaktiv is un sik mäd oxidierboare Materioale ferbienden däd. Wooldbrounde sunt n goud Biespil deerfon.