Stellingwerf (stell. Stellingwarf, uk oafte ountjut as do Stellingwerve, in dät Oold-Groningiske: Stallinghe) is n Niederloundsk Gestrich in dät Suudaaste fon Wäästfräislound (suudelk fon dän litje Flus dän Kuunder).

Dät Stellingwerfske is Nuumer 12 ap disse Koarte fon do holloundske Dialekte. Do uur Noomen kon me fiende truch dän Muuswieser uur ju fergratterde Koarte tou bewäägjen.

Ferwaltengsmäitich uumfoatet dät do Meenten Eaststellingwerf un Weststellingwerf (uk wäil Stellingwerf-Aasteende un Stellingwerf-Wäästeende) in Wäästfräislound, Steenwiekerlound in Overijssel un die grootste Deel fon Westerveld in Drenthe. Deeruum dät die “Kop” fon Overijssel, ju Meente Steenwiekerlound, un n Deel fon ju Drentske Meente Westerveld dätsälge Dialekt un jusälge Kultuur hääbe, wäd die Noome Stellingwerf bietiede uk bruukt foar dät ganse Sproake- un Kultuurgestrich. Dissen Artikkel behonnelt, foarallen foar ju ferwaltengsmäitige un geskichtelke Loage, bloot Wääststellingwerf un Aaststellingwerf in ju Provinz Fräislound.

Loundskup Beoarbaidje

Loundskuppelk bildet dät mäd n Antaal uumelääsende Gestriche do Fräiske Woolde. In dät Skeedgestrich fon Drenthe un Wäästfräislound lait dät Nationoal Park Drents-Friese Woold. In Noud-Overijssel lait dät Nationoal Park De Weerribben un do Meere uum Gieteren (Giethoorn) tou.

In n kuuts (2006) moakede Unnersäikenge wiesde sik, dät do fluchste Gestriche fon aal tjo Provinze Fräislound, Drenthe un Overijssel in Stellingwerf lääse.

In dät Noude lapt die Kuunder (ap Wäästfräisk Tsjonger), truch de Midde fon Stellingwarf lapt ju Lende.

Geskichte Beoarbaidje

Wier do Stellingwerver uursproangelk häärkuumen dwo, is nit gans sicher. Dät rakt ne Soage, dät do uum 840 tou foar aan fon do Bäidenssuune fon Korl dän Groote ätter dit Gestrich fluchted sunt, ainewaine uut dät Suude fon Hannover in Düütsklound häar.

Die Noome Stellingwarf wuud toueerst 1309 ärwäänd. Warf hat: Steede wier Gjucht spreeken wäd. Un Stelling hat: Ferwalter. Stellingwerf wuud ferwalted fon träi Stellinge, do der jierelk köärd wuuden.

Fon 1309 bit 1504 waas Stellingwerf eegentelk juust as Seelterlound ne uunouhongige Buurerepublik, ju Vri'je Naosie der Stellingwarven. Deerfoar heerde dät tou Drenthe un Overijssel (Oversticht) un deertruch unner dän Biskop fon Utrecht, mäd dän jo räägelmäitich in n Kriech wieren. Mäd Hälpe fon do Fräisen kuud die grootste Deel sik fon dät Juk fon dän Biskop befräie, toun Biespil truch dän Slacht bie Ane in dät Jier 1227. Deerätter häd Utrecht wäil fersoacht do Stellingwerver wier unner tou kriegen, man gans goud is dät nit glukked. In dät Jier 1309 fernäile do Stellingwerver dät Kastäil fon dän Biskop in Vollenhove un die rakt dat deermäd maast tou.

Dät Stellingwerver Loundgjucht is in dät 15. Jierhunnert apskrieuwen wuuden un ärskeen in dät Jier 1480. In dät Loundjucht stounde (juust as in dät Seelter Loundgjucht) oolde Gjuchtsräägele; dät is uut dät Latienske ätter dät Niederloundske uursät wuuden. Dät Loundgjucht is n Bewies foar ju Fräiske Fraiegaid in do Stellingwerve, ätter dät do Ljuude in do Stellingwerve sik fräi moaked hieden fon dän Biskop. In dät Freeska Landriucht (1480 as drukd Bouk publizierd) stoant Stellingwerf in dät Traktoat fon do Soogen Seelounde bie dät fjoode Seelound naamd (as Seelterlound bie dat soogende).[1]

In dät Jier 1504 wuud dät Stellingwerf ärooberd fon dät Härtsoch fon Saksen un foarmelk iendeeld bie (Wääst)Fräislound. Die Härtsoch roat dät aal 1515 uur an Korl V. In dät Jier 1517 wuude Stellingwarf apkleeuwd in two Grietenäie (Meenten): Stellingwerf-Aasteende un Stellingwerf-Wäästeende. In dän twäide Haaldeel fon dät 19. Jierhunnert is die grootste Deel fon do Foane ougreeuwen wuuden. Siet dät Eende fon dät 20. Jierhunnert wäd wier toacht uur dät Touhoopeföigjen fon do bee Meenten.

Befoulkenge Beoarbaidje

In Wääststellingwerf un Aaststellingwerf touhoope woonje 52.050 Ljuude (1, Januoar 2010).

Wichtichste Täärpe Beoarbaidje

Do grootste Täärpe in Stellingwerf mäd uur 1.000 Ienwoonere je Woongebiet ap n 1. Januoar 2008 sunt:

Stellingwerfsken Noome Niederloundsken Noome Wäästfräisken Noome Antaal
Wolvege Wolvega Wolvegea 12.419
Oosterwoolde Oosterwolde Easterwâld 9.836
Appelsche Appelscha Appelskea 4.953
Noordwoolde Noordwolde Noardwâlde 3.789
Haulerwiek Haulerwijk Haulerwyk 3.309
Berkoop Oldeberkoop Aldeberkeap 1.550
Donkerbroek Donkerbroek Donkerbroek 1.876
Steggerde Steggerda Steggerda 1.111
Hooltpae Oldeholtpade Aldeholtpea 1.072
Makkinge Makkinga Makkingea 1.036

Wälle: CBS

Sproake Beoarbaidje

Dät Gestrich unnerskat sik fon Fräislound deertruch, dät deer fon oolds häär neen Fräisk boald wuude, man dät läichsaksiske Dialekt Stellingwerfsk. (Wo oold die Unnerskeed is, kon me sjo an dän Dubbelnoome Kuunder/Tsjonger, fergliek uk bie Tjootern). Uk do Dialekte fon (dät Noude fon) dän Kop fon Overijssel un don n Paat fon wäästelk Drenthe (ju Meente Westerveld un deer uumetou) wäide sproakkundich tou dät Stellingwerfske reekend. Dät besunnere fon dät Stellingwerfske is die Gebruuk fon dän ae-Kloang (as Seeltersk ää): dät holloundske “Water” is ap Stellingwerfsk “Waeter” (Et waeter klaetert in de glaezen.). Wofuul Stellingwerfsk noch boald wäd, is nit genau bekoand. Buute an dät Holloundske moaste dät Dialekt uk an dät Wäästfräiske Gebiet outreede; foarallen Aaststellingwerf is siet dät njuugentiende Jierhunnert stäärk Fräisk wuuden, foarallen deertruch dät sik deer fuul Wäästfräisen as Eedgreeuwere deelsätten un hongjen bleeuwen.

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen Beoarbaidje

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen:

  1. Traktoat fon do Soogen Seelounde ap Ooldfräisk ap Wikisource