10. Januoar

Die tjaande Januoar is die tjaande Dai fon dän Gregorioansken Kalänner, wiermäd noch 355 Deege (in Skaltjiere 356) uurich blieuwe.

Foarfaale

• 49 f. Kr.: Gaius Iulius Caesar gungt uur ju Äi Rubikon, wät een Kriechsferkloorenge oun dän Senoat fon Room gliekkumt.
• 69: Die roomske Kaiser Galba adoptiert uut Jäild-Gruunde Lucius Calpurnius Piso Frugi Licinianus as Mee-Kaiser un Ätterfoulger. Deermäd brangt Otho juun sik ap, die bit nu tou ap sien Siede steen häd, uumdät sik Otho uk Hoopengen ap ju Ätterfoulge moaked häd.
• 236: Ätter soogen Deege Sedisvakanz wäd Fabianus as Ätterfoulger fon Poabst Anterus inthronisierd.
• 1072: Die normanniske Hertsoch fon Apulien, Robert Guiskard, äroobert ju sizilioanske Stääd Palermo fon do Araber un moaket sin Bruur Roger tou'n Groaf fon Sizilien.

1356: Gouldene Bulle

• 1356: Kaiser Karl IV. moaket in Nürnberg do eerste 23 Kapitele fon dät Kaiserelk Gjuchtsbouk bekoand. In dät leeter as Gouldene Bulle bekoand wuudene Dokument wäd ju Krounenge fon do roomsk-düütske Köänje un Kaisere räägeld, kuurfüürstelke Beeterstaalengen wäide fäästskrieuwen.
• 1475: Ștefan cel Mare, die Woiwode fon dät Füürstendum Moldau, uurwint mäd sien Monljuude een uurlaid, fon Sultan Mehmed II. juun him in Marsk sät osmoansk Heer bie Vaslui.
• 1645: Die sänt 1640 in Gefangenskup befiendelke Ärtsbiskop fon Canterbury, William Laud, wäd apgruunde fon een Bill of Attainder, een Uurdeel fon dät ängelske Parlemänt, in dän Tower of London waigjucht.

1776: Thomas Paine

• 1776: Wilst dän Amerikoansken Uunouhongegaids-Kriech moaket Thomas Paine dät Pamphlet Common Sense eepentelk, dät leeter äntskeedenden Ienfloud ap Thomas Jeffersons Uunouhongegaids-Ferkloorenge häd. Biespilswiese wäd deeroande foar't eerste Moal die Noome Fereende Stoaten fon Amerikoa foarsloain.
• 1821: Fabian Gottlieb von Bellingshausen, Admiroal in ruske Tjoonste, findt een Ailound in ju Suud-Poloar-See un benaamt ju ätter Tsoar Päiter dän Grooten: Päiter-I.-Ailound.
• 1861: Florida trät as trääden fon do Suudstoaten uut do Fereende Stoaten fon Amerikoa uut. Tjo Wieke leeter is Florida Meebegruunder fon do Konföderierde Stoaten fon Amerikoa.
• 1868: Waigjuchtenge fon dän Swaitser Stroafdäider Héli Freymond in Moudon in dän Kanton Waadt, wierbie moor as 20.000 Ljuude toukiekje. Dät is dät lääste Moal, dät een Doodesstroafe in ju Swaits truchfierd wuude, eer ju tiedwiese in ju Ferfoatengsrevision fon 1874 ouskaffed wuuden is.
• 1874: Bie ju Rieksdaisköär in't Düütske Kaiserriek roakje do liberoale Paatäie moor as 50 % fon do Mandoate.
• 1877: Bie ju Rieksdaisköär in't Düütske Kaiserriek winne do konservative Paatäie un do Sosjoaldemokroaten Stämmen bietou.
• 1901: Ätter dät die Bokser-Apstound deelsloain is, nimt China do foar him gjucht ätterdeelige Bedingengen foar dän Free an.
• 1915: Britiske Kolonioaltroppen besätte dät Ailound Mafia foar ju Kuste fon Düütsk Aast-Afrikoa. Do läip unnerlaine Ferdäägenere fon ju Skuts-Troppe foar Düütsk Aast-Afrikoa reeke sik ätter n poor Uuren.
• 1919: Die düütske Publizist Eduard Stadtler hoaldt wilst dän sonaamden Spartakus-Apstound in Berlin foar een Fersammelenge fon do düütske Groot-Industrielle un Ferbeends-Fertreedere aan Foardraach uur dän "Bolschewismus als Weltgefahr". Düsse Ljuude betoalje in ju Foulge mäd nominoal 500 Millionen Rieksmaak dän sonaamden "Antibolschewistenfonds", mäd dät Jäild fon dän Fonds wuuden Armee un Fräikorps stöänd, uum do düütske Räiderepubliken tou fernäilen. In ju Foulge wäide nasjonoalistiske un republik-fäindelke Krääfte stäärker.
• 1919: Ätter ju Äntwoapenenge fon dät Infanterieregiment Bremen Nr. 75 roupe KPD un USPD in Bremen ju Räiderepublik uut, man ju hoaldt bloot bit tou dän 4. Februoar.
• 1919 Truch aan Fermeetengs-Fail äntstoant ap dät Rebät fon ju prüüske Provinz Hessen-Nassau twiske do ätter dän Eersten Waareldkriech fon Frankriek un do USA besätte Rebätte ju Mikro-Najsoon Fräistoat Buddelhoals (düütsk: Freistaat Flaschenhals), ju bit 1923 tou Bestound häd.
• 1920: Die in Versailles unnerteekende Free-Ferdraach trät in Krääft. Deertruch wäd uk die ap dät 14-Punkte-Programm fon Woodrow Wilson basierjende Foulke-Buund gruunded, die unner dän Iendruk fon dän Eersten Waareldkriech ju Bestimmenge häd, dän Free ap loange Tied tou seekerjen.
• 1923: Litauiske Fräiskoarlere marskierje in dät frantsöösk besätte Memellound ien.
• 1934: Unner do Nazis wäd die niederloundske Oarbaider Marinus van der Lubbe, bekloaged as fermoudelken Fjuurlääser bie dän Rieksdaisbround 1933, in Leipzig waigjucht.
• 1943: Ju Roode Armee begint in dän Ferloop fon ju Slacht fon Stalingrad mäd een Groot-Offensive, ju leeter tou ju Uurwinnenge uur ju ienseetelde düütske 6. Armee fiert.
• 1946: Eepenenge fon ju eerste UN-Fulfersammelenge truch Paul-Henri Spaak.
• 1957: Harold Macmillan wäd britisken Premierminister, ätterdät Anthony Eden uum ju Sueskrise fon sien Boantje touräächtreeden is.
• 1962: Fon dät noudelke Top fon dän Bierich Waskaran in do Anden fon Peru breeke baldoarich groote Fäls- un Iesmassen ou. Mäd een Gauegaid fon sowät 120 km/h gunge do deel. Moorere Täärpe wäide fon ju Steenlawine uurruld. Ju Toal fon do Offere wäd twiske twoduusend un fjauerduusend Ljuude taksierd.

1964: Flaage fon Panama

• 1964: As Foulge fon dän Flaagenstried mäd do USA un uk as Foulge deerfon, dät aan Student in ju Panamakanoal-Zone doodskeeten wuuden is, bräkt Panama unner Präsident Roberto Francisco Chiari Remón do diplomoatiske Ferhooldnisse tou do USA ou, do eerste ap dän 3. April wier apnuumen wäide.
• 1966: In Taschkent be'eendje unner Fermiddelenge fon dän sowjetisken Ministerpräsident Alexei Nikolajewitsch Kossygin bie een Konferenz die indiske Premierminister Lal Bahadur Shastri un die pakistoanske Präsident Muhammed Ayub Khan dän Twäiden Indisk-Pakistoansken Kriech uum Kaschmir, mäd een fääregungende Akzeptanz fon ju Line of Control.
• 1972: Schaich Mujibur Rahman ferkändiged in Dhaka ju Loosloosenge fon dät formell al uunouhongige Bangladesch fon Wääst-Pakistan un uurnimt ju Regierengsbieldenge.
• 1979: Ju Foulksrepublik Kampuchea wäd gruunded, ätterdät vietnameeske Troppen do Roode Khmer fon ju Moacht ferdrieuwen hääbe. Heng Samrin fungiert as näi Stoatsupperhaud.
• 1985: Die käddene Daniel Ortega fungiert as näien Präsident fon Nicaragua. Man uumdät do USA un uur Stoaten nit akseptierje wollene, wät bie ju Köär in'n November 1984 ruutkeemen is, kumt dät tou aan Stöän fon dän Contra-Kriech juun ju Regierenge.
• 1989: Die Kuboanske Militär-Iensät in Angola äntwikkelt sik so, dät Kuba ätter trättienjierige Präsenz deer mäd begint, Stuk foar Stuk sien Troppen uut Angola ou tou luuken.
• 2001: Do Stoatspräsidenten Heydər Əliyev (Aserbaidschan) un Wladimir Putin, (Ruslound), moakje politiske, wirtskuppelke un militäriske Touhoope-Oarbaid uut.
• 2003: Noudkorea ferkloort sin Uuttreed uut dän Atomwoapenspeerferdraach
• 2005: In Italien wäd dät Smook-Ferbood ap Koomere in eepentelke Bauwierke, juust so as Weershuuse un aal sowät uutwieded.

Tou Waareld keemen

• 1480: Gräite fon Aastriek, aastriekiske Prinzessinne un Regentinne fon do Niederlounde
• 1593: Moritz fon Savoyen, italieensken roomsk-kathoolsken Kardinoal

Annette von Droste-Hülshoff, *1797

• 1797: Annette von Droste-Hülshoff, düütske Skrieuwerske
• 1803: Ludolf Camphausen, prüüsken Ministerpräsident
• 1828: Bernhard Hermann Köckemann, Biskop
• 1840: Louis-Nazaire Bégin, kanadisken roomsk-kathoolsken Ärtsbiskop fon Québec un Kardinoal
• 1855: Petrus Johannes Blok, niederloundsken Historiker
• 1871: Ottilie Gerhäuser-Saint-Georges, düütske Skauspielerske
• 1871: Enrica von Handel-Mazzetti, aastriekiske Skrieuwerske
• 1880: Paolo Giobbe, vatikoansken Diplomoat un Kardinoal
• 1883: Alexei Nikolajewitsch Tolstoi, rusken Skrieuwer
• 1884: Mathilde Vaerting, düütske Psychologinne un Pädagoginne
• 1889: Efrem Forni, vatikoansken Diplomoat un Kardinoal
• 1895: Marie-Dominique Chenu frantsöösken roomsk-kathoolsken Theologe
• 1901: Henning von Tresckow, düütsken Generoal un Wierstounds-Strieder juun dän Nasjonoalsosjoalismus
• 1903: Ilse Schneider-Lengyel, düütske Kunsthistorikerinne, Fotogroafinne un Skrieuwerske
• 1912: Maria Mandl, aastriekiske Bupper-Apkiekerske in dät Fernäilengs-Leeger Auschwitz-Birkenau, Kriechs-Ferbreekerske
• 1938: Renate Schostack, düütske Journoalistinne un Skrieuwerske
• 1945: Gunther von Hagens, düütsken Anatom un Foarsker
• 1964: Frauke Ludowig, düütske Wiedkieker-Moderatoorinne
• 1977: Kathrin Kühnel, düütske Skauspielerske
• 1980: Sarah Shahi, US-amerikoanske Skauspielerske

Stuurwen

• 681: Agatho, sizilioansken Mönk un Poapst
• 1276: Gregor X., Poapst
• 1405: Eleanor Maltravers, 2. Baroness Maltravers, ängelske Oadelige
• 1611: Peter Piscator, düütsken orientoalsken Philologe un luthersken Theologe
• 1645: William Laud, ängelsken Äärts-Biskop fon Canterbury
• 1692: Robert Boyle, irisken Physiker un Chemiker.

Carolus Linnaeus, † 1778

• 1778: Carolus Linnaeus, swedisken Dokter un Biologe
• 1778: Eva König, Wieuwmoanske fon Gotthold Ephraim Lessing
• 1843: Franz Seraphicus Schmid, roomsk-kathoolsken Gäistelken un Skrieuwer
• 1868: Héli Freymond, Swaitser Ferbreeker
• 1890: Ignaz von Döllinger, düütsken Theologe (eerste in ju roomsk-kathoolske Säärke, leeter ju oold-kathoolske Säärke naistoundend)
• 1917: Buffalo Bill, US-amerikoansken Bison-Jeeger
• 1934: Marinus van der Lubbe, niederloundsken Oarbaider, fermoudeden Fjuurlääser bie dän Rieksdais-Bround 1933
• 1941: Johannes Biehle, düütsken Physiker, Klokken- un Oargelbauer un Säärkenbau-Theoretiker
• 1957: Gabriela Mistral, chileenske Dichterske un Diplomoatinne
• 1969: Olga Oelkers, düütske Fächterske
• 1971: Coco Chanel, frantsööske Moude-Skäpperske
• 1988: Hilde Bussmann, düütske Disktennis-Spielerske
• 1989: Luise Kraushaar, düütske Histoorikerinne un Wierstounds-Striederske juun dän Nasjonoalsosjoalismus
• 1990: Meta Menz, düütsk-aastriekiske Ballettmäästerske un Solodonserske
• 2001: Freya Stephan-Kühn, düütske Skrieuwerske un Pädagoginne
• 2003: C. Douglas Dillon, US-amerikoansken Politiker un fröieren Finanz-Minister.
• 2004: Kira fon Prüüsen, düütske Oadelige
• 2004: Alexandra Ripley, US-amerikoanske Skrieuwerske
• 2005: Margherita Carosio, italieenske Opern-Sjungerske
• 2005: Jan Schotte, belgisken roomsk-kathoolsken Kardinoal
• 2005: Joséphine Charlotte fon Belgien, luxembuurichske Groot-Hertsoginne
• 2007: Hermann Josef Spital, roomsk-kathoolsken Biskop fon Trier
• 2011: Liana Alexandra, rumäänske Komponistinne un Musik-Pädagoginne
• 2016: David Bowie, britisken Musiker
• 2019: Barbara Wharton Low, britisk-amerikoanske Biochemikerinne un Biophysikerinne